|
TRÒ CHƠI DÂN GIAN CỦA NGƯỜI KHƠ ME * Đặng Hoàng Thám Bà con dân tộc Khơ Me, phần lớn cư trú, ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Cũng như các dân tộc khác, người Khơ Me có một nền văn hóa đậm đà bản sắc, phong phú và đa dạng. Ngoài phong tục, tập quán, các lễ hội rất đặc trưng – một sinh hoạt phổ biến, gắn liền với nhiều lứa tuổi của người Khơ Me, đó là những trò chơi dân gian. Có khá nhiều trò chơi dân gian đặc sắc và hấp dẫn, thường được diễn ra ở các sân chùa trường học và các sân chơi chung của phum sóc. Dưới đây là một số trò chơi dân gian tiêu biểu: Đánh Kol: Kol là một trò chơi khá phổ biến của người Khơ Me Nam Bộ. Kol là một khúc cây tròn ngắn, cứng, dẻ, dài chừng 5 – 8cm bằng ngón tay cái. Trên một khoảng sân rộng bằng non nửa sân bóng đá, người chơi chia làm hai phe, từ năm đến mười người một phe. Mỗi phe đứng dàn ngang ở vạch cuối sân. Giữa sân có một vạch ngang chia đôi bên. Giữa lằn gạch có một lỗ tròn để khúc Kol. Bắt đầu chơi, mỗi bên lần lượt cử người cầm khúc gậy gỗ dài chừng 1m gõ cho Kol bay lên vừa tầm và đánh Kol về phía đối phương. Nếu người cầm gậy phía bên kia bắt (chụp) được Kol thì mang lại lỗ và đánh trả lại. Nếu lỡ hụt (không bắt được Kol) thì người đỡ phải nhặt khúc Kol chạy đến vạch vào lỗ. Lúc này mọi người phe kia ùa ra cản và giành, cướp khúc Kol trở lại cho phe mình và tìm cách làm sao cho Kol vào lỗ thằng. Phe kia nếu cướp được Kol thì bên giữ Kol bị thua. Tùy theo giao kết, thường thì những ngời bên thua phải cõng những người bên thắng đi một vòng sân hoặc chịu một yêu cầu khác. Chơi Kol gần giống như trò chơi đánh trổng (Nam Bộ), đánh khăng (phía Bắc) của người Kinh. Trò chơi Lbeng Arat sva là trò chơi của trẻ con Khơ Me Nam Bộ còn là trò chơi “khi nhập”, thường được tổ chức vào những đêm trăng sáng ở trước sân nhà, sân phơi lúa. Bắt đầu cuộc chơi, bọn trẻ gom lại rồi chọn một người làm khỉ, khỉ bị bịt mắt và ngồi giữa sân, Bọn trẻ con đi vòng quanh vừa vỗ tay vừa nói những câu chọc tức khỉ. Khi đám trẻ đi đủ ba vòng và không nói nữa. Người làm khỉ lộn đầu ba lần rồi nhảy lên đuổi bắt bọn trẻ. Bắt được người nào khỉ cắn người đó (giả vờ). Bọn trẻ không được đánh khỉ mà chỉ xúm lại cố kéo người bị khỉ cắn ra. Trò chơi cứ thế kéo dài đến khi lũ trẻ chán thì dừng lại. Khi nghĩ chơi, một đứa trẻ phải đi hái lá môn múc nước về té vào khỉ cho nó trở lại kiếp người, vì lúc bắt đầu chơi nó đã làm phép cho “khỉ nhập” rồi! Qòng Hơ Khlen còn gọi là Bòng Hơ Khlen là trò chơi thả diều của người Khơ Me thường tổ chức vào tháng 11 (tháng Maksir của người Khơ Me). Diều có nhiều loại khác nhau như: Khlen Phnong dài 3 – 4m trên đầu mang một “cây đờn” được làm bằng tre dán giấy (giống như sáo của người Kinh). Tùy theo gió to hay yếu, diều bay cao hay thấp mà “cây đờn” phát ra âm thanh to hay nhỏ. Ngoài loại diều sáo còn có loại diều “đấu”. Diều đấu có mỏ nhọn bằng tre vót sắc, bén, có thể đâm rách diều đối phương. Một loại diều đấu khác có dây xe kéo dán các mảnh thủy tinh nhỏ để nghiến đứt, cứa rách diều đối phương! Ngoài mục đích vui chơi người Khơ Me còn thả diều để cầu trời cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Tok Sây là trò chơi đá cầu của người Khơ Me Nam Bộ tiếp thu qua người Mã Lai và người Chăm. Quả cầu làm bằng lông vịt và mỗi lần chơi có ít nhất bốn người đứng ở bốn góc chuyền theo đường thẳng hay vòng tròn tùy thích. Giữ cho trái cầu không rơi xuống đất càng lâu càng tốt. Người nào đá hỏng (hụt) sẽ phải ra ngoài và bị bôi nhọ lên mặt tùy theo lời giao kết ban đầu. Nhiều người có kỹ thuật đá rất độc đáo như: đá móc, đá giò lái, đá bàn, đá ngoéo, đá tạt ngang. Ngoài ra, còn có loại cầu bằng sợi mây đan tròn như quả bóng quần vợt gọi là “Sây kem Pôn”. Loại này khó đá nên kén người chơi. Mỗi lần đá có từ bốn đến mười hai người đứng thành vòng tròn hoặc chéo góc giống như đá cầu lông vịt. Tok Sây rất giống đá cầu của người Kinh. Qòng Hot Kon (thả đèn gió đèn trời) cũng là một trò chơi dân gian hấp dẫn. Làm đèn gió và đốt đèn khá đơn giản. Miệng đèn là một thanh tre được làm như cạp rổ. Thông thường đường kính miệng đèn rộng 0,8m và thân đèn cao 1m. Miệng đèn làm khuôn để dáng giấy. Giấy dán đèn được làm bằng bản hoặc giấy dó, có độ giai bền. Tim bấc đèn bằng sợi vải tẩm với dầu phộng hoặc mỡ lợn. Từ miệng đèn có sợi dây để buột bấc đèn. Khi đốt, người ta giữ cho đèn thăng bằng rồi châm lửa vào bấc, lửa nóng làm không khí trong lòng đèn giãn nở và nhẹ đèn từ từ bay lên, gặp gió đèn sẽ bay cao, bay xa. Vào dịp lễ Oc Om Bóc, người Khơ Me hay thả đèn gió với mục đích cầu cho trời đất phù hộ mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân gian an lanh. Tuy nhiên do tránh hỏa hoạn, nên nhiều nơi hiện nay đã hạn chế thả đèn gió. Chỉ thả tượng trưng một vài cái vào những thời điểm nhất định ở những vùng đất trống trải như đồng ruộng hoặc nơi bãi lớn, sông rộng… Qro Năng TuK Ngo (đua ghe ngo) là trò chơi thể thao tập thể hoành tráng không thể thiếu được của người Khơ Me trong các lễ hội lớn. Đua ghe ngo thường được tổ chức vào dịp lễ Óc Om Bóc, có đông đảo người xem cổ vũ cho các đội tham gia thi tài. Những người thợ tốn rất nhiều công sức để làm được một chiếc ghe ngo vừa ý và đẹp. Hình dáng ghe ngo tựa như con rắn mình thon dài thoai thoải về hai phía, đầu uống cong và thấp hơn đằng sau lai một chút. Đầu tiên là chọn một thân cây sao cho nguyên vẹn có chiều dài từ 20m đến 24m và bề hoành đúng kích cỡ chiếc ghe cần làm. Ghe ngo có nhiều cong đóng chặt ở đáy nối dài từ đầu tới sau lái, trên các cong có đóng nhiều ván cây ngang dài 1,20m vừa để cho hai người ngồi bơi song song từng cặp. Ghe ngo thường có từ 46 tới 50 chỗ. Người thợ sẽ đục khoét ruột cây và chia thành hai mươi đến 24 khoang. Hai bên thân ghe được đẽo, bào, gọt theo dáng hình thoi, đầu và đuôi cong lên chồm về phía trước để giảm sức cản của nước. Sau đó, sơn phết, vẽ lên ghe những hình đầu rồng đuôi phượng hay rắn Naga ở mũi và lái, có nơi người ta vẽ hình sư tử, hổ, báo, gấu, cá sấu… Toàn bộ ghe ngo có màu sắc rất sặc sỡ, lộng lẫy như chiếc thuyền rồng. Vào cuộc thi, các ghe ngo tập trung dàn hàng ngang ở điểm xuất phát, khẩn trương chuẩn bị thi tài. Một tiếng pháo hay súng nổ ra hiệu lệnh. Người ngồi đầu ghe xòe tay đánh nhịp chỉ huy. Người đứng giữa đánh cồng chiêng thúc giục, động viên các tay bơi. Người cầm lái phải rất kinh nghiệm để điều khiển chiếc ghe ngo lướt với tốc độ cao, rất dễ lật. Những chiếc ghe phóng vun vút, mái dầm loang loáng, rít veo véo xé tung mặt nước. Tiếng trống, tiếng thanh la, tiếng reo hò cổ vũ vang lên tưng bừng, sôi động một khúc sông. Ngoài những trò chơi tiêu biểu trên, người Khơ Me còn có rất nhiều các trò chơi dân gian đặc sắc khác như: On Kul (đánh bông vụ, con quay), Tielprot (kéo dây), Qòng Na ga (rồng rắn)… Tóm lại, trò chơi dân gian của người Khơ Me có rất nhiều loại, phù hợp với sở thích, cá tính khác nhau của nhiều đối tượng người chơi. |
Cập nhật ( 24/01/2011 ) |
