|
Thử tìm hiểu nguồn gốc địa danh "Thị Xã Chí Linh" ngày nay ? * Đỗ Đình Tuân Lần theo sử sách thì địa danh Chí Linh được ghi chép đầu tiên là vào thế kỷ XIII trong "Đại Việt sử ký toàn thư". Lúc đó Chí Linh vốn chỉ là một vùng đất bãi và được gọi là châu Chí Linh. Châu Chí Linh là đất riêng của quan Trần Phó Duyệt, thân phụ Trần Khánh Dư. Đó là lý do khiến khi Trần Khánh Dư "mắc khuyết điểm" và bị "thi hành kỷ luật" cách tuột hết chức tước và tịch thu toàn bộ tài sản, ông chỉ còn cách trở về mảnh đất cha ông này làm phó thường dân và hành nghề kiếm củi đốt than.
Đời sau có người làm thơ tái hiện cảnh đời đó của ông: Một gánh càn khôn quẩy tếch ngàn Hỏi rằng chi đó gởi rằng than Đói no miễn được đồng tiền tốt Nhiều ít nài chi gốc củi tàn Cũng muốn lửa hương cho trọn kiếp Thử xem vàng đá có bền gan Rắp mong muốn bỏ nghề nhem nhuốc Lại sợ ngoài kia lắm kẻ hàn. Mãi đến trước cuộc kháng chiến chống Nguyên-Mông lần thứ hai (1285), khi vua Trần về dự hội nghị Bình Than thì vua tôi mới có cuộc gặp lại khá cảm động. Đại Việt sử ký toàn thư chép đoạn ấy rằng: "Khi ấy thuyền của vua đỗ ở bến Bình Than. Nước triều xuống, gió thổi mạnh, có một chiếc thuyền lớn chở than gỗ, người lái thuyền đội nón lá, mặc áo ngắn, vua chỉ và bảo quan thị thần rằng: "Người kia có phải là Nhân Huệ vương không?". Lập tức cho người cưỡi thuyền nhỏ đuổi theo, đến cửa Đại Than thì kịp. Quân hiệu gọi rằng: "Ông lái kia, vua cho đòi nhà ngươi". Khánh Dư nói: "Ông già là người buôn bán, có việc gì mà gọi đến?". Quân hiệu về tâu thực như thế. Vua nói: "Đúng là Nhân Huệ vương rồi, nếu là người thường tất không dám nói thế". Vua lại sai nội thị đi gọi. Khánh Dư đến nơi, mặc áo ngắn, đội nón lá. Vua nói: "Nam nhi cực khổ đến thế là cùng" Xuống chiếu tha tội. Khánh Dư lên thuyền lạy tạ. Vua ban cho áo ngự, thứ vị ngồi ở dưới các vương hầu, trên các công hầu. Cùng bàn việc công, nhiều câu đúng ý vua. Đến đây, tháng 10, lại cho Khánh Dư làm phó tướng quân". Châu Chí Linh chính là vùng đất của tổng Cổ Châu sau này. Cổ Châu chắc chỉ có nghĩa là vùng đất bãi cổ. Tại đây cũng còn một làng mang tên gọi là làng Chí Linh. Như vậy là ở thời Trần mới có tên châu Chí Linh thuộc huyện Bàng Hà (vùng đất bên ngoài hệ thống sông so với kinh đô Thăng Long). Đến thời nhà Minh đô hộ nước ta, năm 1418 mới cho xây dựng trên núi Phao Sơn một thành lớn. Có lẽ vì thành xây trên vùng đất của châu Chí Linh nên mới gọi là thành Chí Linh. Trong Quân trung từ mệnh tập của Nguyễn Trãi thành Chí Linh còn được gọi là thành Đại Than. (Đại Than ở đây chỉ có nghĩa là bãi lớn ven sông). Thành Chí Linh vừa là một căn cứ quân sự nhưng đồng thời cũng là một trung tâm hành chính của vùng. Có lẽ từ chức năng hành chính của thành này mà Chí Linh trở thành tên huyện Chí Linh chăng? Đến những đời sau khi tên huyện Chí Linh đã được chính thức hóa thì người ta lại chỉ gọi thành Chí Linh xưa là "thành Phao" thôi: Ai đưa tôi đến chốn này Bên kia Phả Lại, bên này thành Phao.
Có một điều lạ mà cũng khá thú vị là Phả Lại vốn chỉ là tên của trái núi bên kia sông thuộc huyện Quế Dương tỉnh Bắc Ninh. Thế mà không biết từ bao giờ nó nhảy tót qua sông vồ gọn và nuốt sống Thành Phao để trở thành thị trấn Phả Lại. Những cái tên thành Chí Linh, thành Phao rồi Phao Sơn chỉ còn lại trong ký ức và trong sử sách. Riêng tên Chí Linh thì từ tên một châu: châu Chí Linh, tương đương với tổng Cổ Châu sau này mà theo Đồng Khánh dư địa chí lược thì gồm 9 xã: Cổ Châu; Nam Gián; Phao Sơn; Phao Tân; Lý Dương. Tu Linh; Chí Linh; Đáp Khê và.Linh Giàng. Theo cách gọi ngày xưa thường lấy tên một xã (tức làng) làm đại diện để gọi tên một tổng. Chẳng hạn Tổng Cổ Châu thì lấy xã Cổ châu gọi đại diện. Tổng Kiệt Đặc thì lấy tên xã Kiệt Đặc làm đại diện…Như vậy tên một làng mà thành tên một tổng là chuyện rất bình thường, không có gì đặc biệt Riêng tên Châu Chí Linh, trải quá trình lịch sử, lại phát triển theo cả hai hướng. Khi co lại nó trở về với tên làng gốc cổ, và khi mở ra nó thành tên một thành, rồi thành tên một huyện. Hiện nay thì nó đã trở thành thị xã Chí Linh. Có nhiều khả năng trong tương lai gần nó sẽ trở thành tên của một thành phố. Chí Linh quả là một tên "rất thiêng" dồi dào sức sống và giầu tiềm năng phát triển . |
