Thơ Đường luật với mùa xuân (Thái Doãn Mai)

Thơ Đường luật với mùa xuân

* Thái Doãn Mai

Mùa xuân đã về!  Xưa có câu: “Xuân sinh hạ trưởng thu thâu đông tàn”, nhằm nói về một chu kì của cây cỏ nói chung. Vậy nói tới mùa xuân là nói tới mùa sinh sôi, mùa của sự sống bất diệt tràn trề. .Tín hiệu

Của mùa xuân là hoa :

           Xuân đến rồi kia , xuân đến rồi

           Hèn nào hoa nở rộ trong   tôi( Thế Lữ)

Hoa là bộ phận sinh sản của thực vật, vậy nói tới mùa sinh sôi , mùa của sự sống là nói tới mùa hoa. Người xưa ngầm nói điều đó khi chiết tự chữ hoa: (花) trên bộ thảo, dưới chữ hóa. Trong văn hóa phương Tây hoa có hệ ngôn ngữ vô cùng phong phú., :trong tình yêu hoa là những lời có cánh. Thơ viết trong mùa xuân khó tránh khỏi chữ hoa.Tôi lấy 2 bài thơ sau làm ví dụ:

B1: Đề đô thành Nam Trang của Thôi Hộ đời Đường

             Khứ niên kim nhật thử môn  trung,

             Nhân diện đào hoa tương ánh hồng.

             Nhân diên bất tri hà xứ  khứ ,

             Đào hoa y cựu tiếu đông phong.

Tạm dịch nghĩa:Năm ngoái ,ngày này ,nơi cửa này, hoa đào ánh sắc đỏ lên mặt cô gái

     và ngược lại.(Bây giờ) không biết cô gái đi đâu .Như cũ , hoa đào cười với gió đông.

B2: Tầm hữu vị ngộ của Bác Hồ (1954)

        Bách lý tầm quân vị ngộ quân,

        Mã đề đạp toái lĩnh đầu  vân.

        Qui lai ngẫu quá sơn mai thụ,

        Mỗi đóa hoàng hoa nhất điểm xuân.

Tạm dịch nghĩa: Vượt 100 dặm tìm  x (là một đại từ ngôi thứ 2 nào đó mà rất khó xác định)  không gặp .vó ngựa đạp vỡ đám mây đỉnh đèo .Trở lại găp cây mai núi,mỗi đóa hoa vàng là một chấm xuân.

Phiếm đàm:  Về kịch bản , nhà thơ mong gặp 1 người mà không gặp .Ai chứng kiến : hoa đào hoa mai .,ai thông cảm với sự tiếc nuối  :Hoa đào hoa mai . “Vũ” là thời gian ,”trụ” là không gian , mùa xuân là con đẻ của vũ trụ. Thôi Hộ trải lòng mình theo trục thời gian (khứ niên kim nhật) ,Nhà thơ HCM trải lòng mình trong không gian( Bách lý ,lĩnh đầu)

Người đọc đọc được tâm trạng băn khoăn qua câu thơ nghi vấn : nhân diện bất tri hà xứ.

Hoa đào ở đây cũng như con chim oanh trong Truyên Kiều:

                Lơ thơ tơ liễu buông mành,

               Con oanh học nói trên cành mỉa mai.

Hoa đào chim oanh nhạo cười thói si tình của chàng Thôi , chàng Kim

Người đọc thấy được hình bóng nhà thơ HCM: gấp gáp trên mình ngựa băng qua đỉnh đèo mây bay , một hình ảnh lãng mạn….làm ta liên tưởng tới một câu thơ Chinh phụ ngâm : Giã nhà đeo bức chiến bào

            Thét roi cầu Vị ào ào gió thâu

Người đọc cũng nhìn thấy được tâm trạng nhà thơ vui vì mùa xuân tràn ngập (do sắc hoa mai vàng tràn ngập) ,Xuân ở cuối bài là một tính từ.

Về thuật ngữ :ở B1 ta găp từ “ tương ánh”nói về một hiện tượng A và B là 2 mặt đối diện ,chúng vừa là nguồn sáng ,vừa là vật được chiếu sáng .tiếng Việt ta không có từ nào mang nội hàm như vậy , nếu dịch  “tương ánh hồng” là “ ửng đỏ hây “ thì sự chuyển đổi e rằng chưa thật ổn. Ở B2 ta gặp từ quân (      ),Đai từ này dịch ra tiếng Việt rõ ràng chỉ khi ta biết rõ quan hệ giữa tác giả và nhân vật , nếu dịch từ “quân’ thành “cố nhân”thì coi như chưa dịch..,Để bảo đảm vần điệu có dịch giả đã thêm ý : ngựa mỏi chân”vào câu 2  ! nên bỏ. Lại có người dịch  “mã đề” (             ) thành “bàn chân “ e buồn cười , ngựa làm gì có bàn chân ?

           Ngày xuân ,xin giới thiệu 3 bản dịch đã quen và 2 bản dịch mới  thay cho bó hoa mừng Xuân  Tân Mão 2011 :

1/ Viết ở Nam Trang thành Đô

                   Cửa đây năm ngoái cũng ngày này,

                   Má phấn hoa đào ửng đỏ hây .

                    Má phấn giờ đâu , đâu vắng tá

                    Hoa đào còn bỡn gió xuân đây .

                                                             Tương Như dịch

2/Đề thơ ở Nam Trang,

          Năm ngoái ở nơi cửa này

 Hoa đào, má phấn hồng say tỏa ngời.

         Trước sau nào thấy bóng người

  Hoa đào quen thói  bỡn cười  gió đông.

                        Thai doãn mai dich

3/ Tìm bạn không gặp

Trăm dặm tìm mà không gặp cố nhân,

Mây đèo dẫm vỡ , ngựa chồn chân.

Đường về chợt gặp cây mai núi,

Mỗi đóa hoa vàng một nét xuân.

                   GS Phan văn Các dịch

4/ Tìm bạn không gặp

Trăm dặm tìm anh chẳng găp anh

Mây đèo ngựa đạp dưới bàn chân

Ra về bỗng gặp cây mai núi ,

Mỗi đóa hoa vàng một chấm xuân.

                   GS Đăng  Thao  dịch

5/ Tìm ban.

              Trăm dặm tìm, chẳng gặp người,

     Vó câu đạp vỡ mây trời đầu non.

              Trở về chợt gặp  mai còn

    Hoa vàng từng đóa nở giòn nét xuân.

                      Thái  Doãn Mai dịch