Thế nào là hành khúc Việt (Dương Anh)

THẾ NÀO LÀ HÀNH KHÚC VIỆT ?

* Dương Anh

Là một thể loại thuộc lĩnh vực thanh nhạc, có nguồn  gốc từ châu Âu, hành khúc du nhập sang Việt Nam  vào những năm 30 thế kỷ trước. Nó là một trong những sản phẩm của cuộc giao lưu văn hóa Việt – Pháp. Hành khúc là bài hát dùng cho việc diễu hành trong quân đội. Nhìn trên phương diện  văn bản âm nhạc thì các nhạc sĩ sáng tác thường sử dụng tiết tấu dưới dạng nốt đơn có chấm đôi và  móc giạt đi kèm. Cấu trúc thường ngắn gọn. Ngôn ngữ âm nhạc mang âm hưởng kèn đồng, khúc triết, hào sảng, khỏe khoắn, thể hiện tính hiệu triệu, kêu gọi. Nhịp độ  vừa phải phù hợp với nhịp điệu của bước đi. Những  bài có nhịp độ chậm, tính chất âm nhạc buồn, sâu lắng thường thuộc loại hành khúc tang lễ.

          Khi vào Việt Nam, do hoàn cảnh đất nước có chiến tranh, hành khúc như gặp được mảnh đất tốt để phát triển. Số lượng hành khúc viết về người lính chiếm một tỷ lệ lớn so với các  đối  tượng khác. Nhìn chung hành khúc Việt Nam một mặt vẫn giữ được nét điển hình của thể loại: Đơn giản, dễ thuộc, dễ nhớ, dễ hát; mặt khác, nó đã có những biến đổi để phù hợp với thẩm mỹ dân tộc trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định. Dựa vào chức năng thực hành xã hội, có thể chia  hành khúc  thành các dạng sau:

          Hành khúc tang lễ, dạng này không phát triển, chỉ có bài Chiêu hồn tử sĩ của Lưu Hữu Phước là đại diện duy nhất.

      Hành khúc dùng cho diễu hành, đây cũng là dạng số lượng nhiều, có thể điểm một số bài tiêu biểu như: Cùng nhau đi hồng binh (Đinh Nhu), Lên đàng (Lưu Hữu Phước – Huỳnh Văn Tiêng), Tiến về Sài Gòn (Huỳnh Minh Siêng), Tiến bước  dưới quân kỳ (Doãn Nho), Chẳng kẻ thù nào ngăn  nổi bước ta đi (Thanh Phúc – Hải Hồ)…

          Hành khúc dùng cho sinh hoạt văn nghệ, dạng này chiếm tỷ lệ lớn. những bài điển hình như hành quân xa, Chiến thắng Điện Biên (Đỗ Nhuận), Năm anh em trên một chiếc xe tăng (Doãn Nho – Hữu Thỉnh), Mang hình bóng Bác chúng ta lên đường (Cao Việt Bách), Bác đang cùng chúng cháu hành quân (Huy Thục), Mẹ Việt Nam anh hùng (An Thuyên)….

Nhìn vào toàn bộ diện mạo của hành khúc Việt Nam, có thể nói, hành khúc Việt, theo thời gian dưới sự chi phối của hoàn cảnh lịch sử đã có những chuyển biến rõ rệt. Giai đoạn 1930-1945, hành khúc Việt còn mang tính hô xướng, hướng ngoại. Điều ấy  được thể hiện rõ trong nội dung và hình thức của từng tác phẩm. Mỗi bài hát là một lời hiệu triệu kêu gọi. Ca từ ít tính văn học, không vòng vo mà thường đề cập thẳng vào vấn đề cần làm. Ngôn ngữ âm nhạc còn ảnh hưởng kèn đồng của châu Âu. Chẳng hạn như Cùng nhau đi hồng binh (Đinh Nhu),  Cờ Việt Minh  (Vương Gia Khương), Cảm tử quân (Hoàng Quý) là một trong những ví dụ điển hình cho tính hô xướng, hướng ngoại… Từ 1945 trở về sau này, chất hô xướng nhường chỗ cho cung bậc tình cảm nội tâm, hướng nội. các ca sĩ đã chú trọng tới việc khai thác âm nhạc truyền thống để đưa vào giai điệu của bài hát. Đối tượng phản ánh được mở rộng, ca từ đó có tính văn học, nhiều chất thơ và có chiều sâu. Một số bài như: Anh vẫn hành quân (Huy Du – Trần Hữu Thung), Đường chúng ta ai đi  Huy Du – Xuân Sách), Cùng hành quân giữa mùa xuân (Cẩm La), Gặp nhau trên đỉnh Trường Sơn (Hoàng Hà), Bài ca Trường sơn (Trần Chung – Gia Dũng) là những ví dụ tiêu biểu cho sự hướng nội của hành khúc Việt. Nói cách khác, hành khúc Việt, trên đường phát triển, nó phát sinh ra một nhánh mới là hành khúc trữ tình. Đây chính là một trong những đặc điểm nổi trội để nhận dạng hành khúc Việt Nam.