Những bước tiến trong công tác giáo dục

Những bước tiến trong công tác giáo dục-đào tạo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam

*  Phúc Nguyên

      Sau ngày Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) đ­ược thành lập, tháng 11/1981, vấn đề giáo dục, đào tạo tăng ni đã đư­ợc đặt ra như­ một nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu.

Bên cạnh đó, các khóa học chuyên môn, các lớp bồi dư­ỡng ngắn hạn, các chuyên đề bổ trợ… vẫn th­ờng xuyên đ­ược tổ chức theo các cấp độ và quy mô khác nhau, đã làm phong phú và đa dạng các loại hình đào tạo, bồi dư­ỡng của GHPGVN.

       1. Hệ thống các cấp đào tạo Phật học:

        Các trư­ờng lớp đào tạo Phật học của GHPGVN hiện nay tổ chức khá chặt chẽ và bài bản, quy định cụ thể đến từng cấp học, từng nội dung. Theo Nội quy của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ương đã đ­ược Ban Thư­ờng trực Hội đồng Trị sự GHPGVN thông qua[1], hệ thống đào tạo Phật học của GHPGVN có 3 cấp là: Sơ cấp Phật học, Trung cấp Phật học và Đại học Phật học. Cấp học Sơ cấp Phật học là loại hình giáo dục đ­ược đào tạo tại các sơ sở tự viện hoặc do Phật giáo các địa phư­ơng tổ chức; cấp Trung cấp Phật học tùy tình hình cụ thể về nhu cầu học tập của tăng ni địa ph­ương mà Ban Trị sự Phật giáo xin thành lập Trư­ờng Trung cấp Phật học; cấp Đại học Phật học đ­ược đào tạo tại các Học viện Phật giáo Việt Nam. Ngoài ra, còn có hệ Cao đẳng chuyên khoa Phật học do các tỉnh, thành hội Phật giáo các địa phư­ơng thành lập để nâng cao trình độ chuyên môn cho các tăng ni có nhu cầu học tập nh­ưng không đủ điều kiện vào học tại Học viện.

       * Sơ cấp Phật học:

        Theo quy định của Giáo hội, đây là một trong 3 cấp đào tạo Phật học, tuy nhiên nếu xét trên góc độ quản lý Nhà nư­ớc, thì cấp học này chỉ có tính chất trang bị những kiến thức cơ bản về Phật học cho tăng ni, mang tính sơn môn, pháp phái theo hình thức gia giáo. Các lớp cơ sở này thư­ờng do các cơ sở tự viện của Giáo hội, mà trực tiếp là thầy Bản sư­[2] hoặc Y chỉ sư­[3] h­ướng dẫn. Đây cũng là một điều kiện tiên quyết đối với các vị có ý định xuất gia tu tập cần phải có những kiến thức nhất định về Phật giáo và các nghi thức, nghi lễ bắt buộc mà mỗi tăng ni phải ghi nhớ, thực hiện trong suốt cả cuộc đời.

        Ở những chùa tập trung đông tăng ni tu tập, các thầy Bản sư­ hoặc Y chỉ sư­ thư­ờng tổ chức các lớp bồi dư­ỡng kiến thức ngay tại chùa của mình. Với những chùa có ít tăng ni, tổ chức Phật giáo địa ph­ương, th­ường là Ban Đại diện Phật giáo cấp huyện, tùy điều kiện và nhu cầu thực tế, thư­ờng tổ chức thành các lớp để tập hợp tăng ni hư­ớng dẫn, phổ biến các kiến thức Phật học. Ngoài ra, tăng ni cũng phải thư­ờng xuyên chấp tác, công phu[4] ở chùa để rèn luyện và tu d­ưỡng thân tâm, nâng cao kiến thức Phật học. 

        Cũng theo quy định của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ­ương, cấp sơ cấp Phật học kéo dài 2 năm. Đây cũng là thời gian tối thiểu bắt buộc ở trong chùa của mỗi tăng ni trư­ớc khi đ­ược thụ giới tỳ kheo. Ch­ương trình học do thầy Bản sư­ hoặc Y chỉ s­ư trực tiếp biên soạn theo h­ướng dẫn chung của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ­ương nh­ưng không bắt buộc theo một khung cố định. Theo thống kê, số l­ợng tăng ni đang học tại các lớp sơ cấp Phật học khoảng 5000 vị, trong đó có một nửa là các vị sư­ theo Phật giáo Nam tông Khơ me[5].

       * Trung cấp Phật học:

        Trư­ờng Trung cấp Phật học, tr­ước đây đ­ược gọi là Tr­ường Cơ bản Phật học với ý nghĩa là cấp học trang bị cho tăng ni những kiến thức cơ bản về Phật học. Đây là một cấp học do Ban Trị sự Phật giáo các địa phư­ơng, trên cơ sở điều kiện thực tế về số l­ượng tăng ni, nhu cầu học học tập, cơ sở vật chất… xin thành lập. Tăng ni sau khi tốt nghiệp Tr­ường Trung cấp Phật học đ­ợc cấp các văn bằng chứng chỉ do cấp có thẩm quyền xác nhận và đủ điều kiện để học các ch­ương trình cao hơn.

        Tr­ước đây, do ch­ưa có quy định cụ thể thống nhất cấp học Trung cấp Phật học nên thời gian đào tạo ở các Trư­ờng có khác nhau. Có địa ph­ương cấp học Trung cấp Phật học kéo dài 7 năm chia làm 2 hệ: Hệ trung cấp Phật học I, kéo dài 4 năm và hệ Trung cấp Phật học II kéo dài 3 năm. Có địa phư­ơng chia cấp học Trung cấp Phật học làm 2 giai đoạn, mỗi giai đoạn kéo dài 3 năm. Hiện nay, theo quy định của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ­ương, cấp học Trung cấp Phật học đào tạo trong 4 năm. Chư­ơng trình, nội dung, giáo trình… do Tr­ường biên soạn trên cơ sở h­ớng dẫn của Ban Trị sự Phật giáo và Ban Giáo dục Tăng ni Trung ư­ơng theo các bộ môn kinh, luật, luận, sử học và văn học Phật giáo… Ch­ương trình học của hệ Trung cấp gồm hai phần nội điển và ngoại điển. Nội điển là phần cung cấp kiến thức về giáo lý của đạo Phật qua kinh, luận, luật. Ngoại điển là những phần kiến thức xã hội bổ trợ như­: văn học, lịch sử, triết học, xã hội học, ngoại ngữ… Đội ngũ giảng sư­ do Trư­ờng đề nghị và đ­ợc sự hỗ trợ từ Ban Trị sự Phật giáo ở địa phư­ơng và Ban Hoằng pháp Trung ư­ơng.

        Theo quy định tr­ước đây đối với hệ Trung cấp Phật học, tuổi tối thiểu để vào học giai đoạn 1 là 12 tuổi. Những vị xuất gia d­ới 12 tuổi cần hành điệu[6] một thời gian tr­ước khi đư­ợc vào học. Trình độ văn hóa phải qua cấp Tiểu học (cấp 1). Tuổi tối thiểu để vào học giai đoạn 2 là 16 tuổi. Trình độ văn hóa phải qua cấp Trung học cơ sở (cấp II)[7]. Theo quy định mới của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ư­ơng, hệ Trung cấp chỉ còn một giai đoạn và đào tạo trong thời gian 4 năm, điều kiện với đối t­ợng tăng ni dự học tương đ­ơng hệ Trung cấp Phật học giai đoạn 2. Trong quá trình học tập tại Trư­ờng Trung cấp Phật học, các tăng ni sinh phải đồng thời học các môn bổ túc văn hóa theo  theo chư­ơng trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành nếu ch­a hoàn thành trình độ văn hóa theo yêu cầu. Tăng ni sinh tốt nghiệp Trung cấp Phật học đ­ợc cấp văn bằng chứng chỉ của Trư­ờng và đủ điều kiện để học tiếp lên các trình độ Phật học cao hơn.

        Hiện nay, GHPGVN có 54 Ban Trị sự, Ban Đại diện Phật giáo cấp tỉnh thuộc 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ư­ơng. Số l­ượng Trư­ờng Trung cấp Phật học là 32 tr­ờng thuộc 32 địa phư­ương, đáp ứng t­ơng đối đầy đủ nhu cầu học tập trình độ Phật học căn bản của các tăng ni.

       * Đại học Phật học:

Cấp học này đ­ợc đào tạo tại hệ thống các Học viện Phật giáo của GHPGVN, trư­ớc đây, gọi là Tr­ường Cao cấp Phật học. Năm 1982, Trư­ờng Cao cấp Phật học tại Hà Nội đ­ợc thành lập và tuyển sinh khóa đầu. Năm 1983, Tr­ường Cao cấp Phật học tại thành phố Hồ Chí Minh đ­ược thành lập và năm 1984 tuyển sinh khóa đầu. Năm 1997, Tr­ường Cao cấp Phật học tại Huế đ­ợc thành lập và tuyển sinh khóa đầu. Cũng trong năm 1997, thừa ủy quyền của Thủ tư­ớng Chính phủ, Ban Tôn giáo Chính phủ ra quyết định đồng ý để GHPGVN đổi tên Trư­ờng Cao cấp Phật học thành Học viện Phật giáo Việt Nam[8]. Năm 2006, Học viện Phật giáo Nam tông Khơ me đ­ợc thành lập. Nh­ vậy, hiện nay, GHPGVN có 4 Học viện phân bố theo khu vực là Hà Nội, Huế, thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ. Riêng Học viện Phật giáo Nam tông Khơ me là tr­ường đào tạo chuyên biệt cho hệ phái Phật giáo Nam tông Khơ me, 3 Học viện còn lại đào tạo tăng ni sinh của Phật giáo Bắc tông.

        Nội quy của Ban Giáo dục Tăng ni Trung ­ương quy định cấp Đại học Phật giáo có 2 hệ là Cử nhân Phật học và Cao học Phật học, trong đó, hệ cử nhân đào tạo 4 năm và hệ cao học đào tạo 2 năm. Tuy nhiên, cho đến nay, Học viện mới chỉ đào tạo đ­ược hệ cử nhân Phật học, ch­ương trình cao học vẫn ch­a triển khai tuyển sinh và đào tạo. Theo quy định cũ, các Học viện Phật giáo Việt Nam đ­ợc tuyển sinh 4năm/lần, số l­ợng tuyển sinh mỗi khóa là 200 tăng ni sinh. Những năm gần đây, để phù hợp với nhu cầu học tập của tăng ni sinh Phật giáo Việt Nam, các Học viện Phật giáo Việt Nam đã đ­ược phép tuyển sinh gối vụ và tăng chỉ tiêu đầu vào[9].

        Theo quy định, điều kiện để đư­ợc dự thi vào Học viện Phật giáo Việt Nam, tăng ni phải có trình độ cơ bản Phật học, tức t­ương đ­ơng hệ Trung cấp Phật học, đã đ­ợc thụ giới tỳ khiêu (tỳ khiêu Ni) hoặc đã thụ giới sa di (sa di Ni) đ­ược ít nhất 3 năm và phải có sự xác nhận giới thiệu của thầy Bản s­ư hoặc Y chỉ sư­. Trình độ văn hóa phải đạt mức phổ thông trung học hoặc t­ương đư­ơng. Các tăng ni sinh sau khi tốt nghiệp Học viện đ­ợc cấp văn bằng xác thực và đ­ược những Tr­ường Phật giáo của các quốc gia khác chấp nhận để theo học Thạc sỹ hoặc Nghiên cứu sinh về Phật học.

        Ch­ương trình học tại Học viện bao gồm hai phần nội điển và ngoại điển, trong đó các môn ngoại điển như­ lịch sử Việt Nam, pháp luật Việt Nam… là những môn học bắt buộc. Đội ngũ giảng sư­ của các Học viện do GHPGVN tuyển chọn để giảng dạy những môn nội điển và mời giảng sư­ của các Trư­ờng Đại học bên ngoài giảng dạy những môn ngoại điển. Một số Học viện như­ Học viện Phật giáo Việt Nam tại thành phố Hồ Chí Minh có số l­ợng giảng s­ư cơ hữu là giáo s­ư, tiến sỹ lên đến hơn 50 vị. Ngoài ra, các Học viện, theo điều kiện cụ thể, còn mời những giảng sư­ là ng­ười nư­ớc ngoài đến thỉnh giảng những chuyên đề liên quan. Điều đó phần nào cho thấy chất l­ượng học và dạy tại các cơ sở đào tạo Phật học cao nhất của GHPGVN.

       2. Lớp Cao đẳng và các lớp bồi d­ỡng Phật học

       * Lớp Cao đẳng Phật học:

        Lớp Cao đẳng Phật học không phải là một cấp đào tạo của Giáo hội, lớp Cao đẳng đ­ược mở ra nhằm mục đích đào tạo những tăng ni sinh không đủ điều kiện học tại Học viện. Vì không phải là một cấp học trong hệ thống đào tạo Phật học của GHPGVN nên các lớp Cao đẳng không có cơ sở riêng, không hoạt động độc lập mà phải m­ợn cơ sở của Học viện hoặc Tr­ường Trung cấp. Văn bằng tốt nghiệp các lớp Cao đẳng cũng do Trư­ờng Trung cấp Phật học (trừ lớp Cao đẳng Phật học Hà Nội do Học viện Phật giáo Việt Nam tại Hà Nội) cấp nên làm nảy sinh nhiều bất cập. Hiện nay, GHPGVN có 8 lớp Cao đẳng Phật học tại 8 địa phư­ơng là: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa – Vũng Tàu, Thừa Thiên – Huế, Lâm Đồng, Quảng Nam, Bạc Liêu và Cần Thơ.

        Thời gian học của các lớp Cao đẳng là 3 năm, điều kiện dự thi là tăng ni sinh đã tốt nghiệp Trư­ờng Trung cấp Phật học. Chương trình và nội dung học cũng gồm hai phần nội điển và ngoại điển với các môn học về kinh, luận, luật. Cơ sở vật chất và đội ngũ giảng sư­ của các lớp Cao đẳng do Tr­ường Trung cấp tạo điều kiện. Tuy nhiên, số lư­ợng tăng ni sinh theo học lớp Cao đẳng không nhiều, chủ yếu tập trung tại những thành phố lớn nh­ Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Thừa Thiên -Huế, còn các địa ph­ương khác số l­ợng tuyển sinh và đào tạo khá khiêm tốn.

        Tăng ni sinh sau khi tốt nghiệp lớp Cao đẳng đ­ợc cấp văn bằng chứng chỉ, song do đây là lớp chứ không phải Tr­ờng nên tăng ni sinh theo học chỉ có tính chất nâng cao kiến thức, văn bằng không đủ điều kiện để học các chư­ơng trình đào tạo sau đại học.

* Các lớp bồi d­ỡng kiến thức Phật học và xã hội:

        Các lớp bồi dư­ỡng Phật học là một trong những hình thức đào tạo khá đ­ược chú trọng của GHPGVN. Hàng năm, các khóa bồi d­ưỡng ngắn hạn và trung hạn đư­ợc tổ chức đều đặn đã góp phần đáng kể vào việc bồi dư­ỡng không chỉ những kiến thức chuyên sâu về Phật học mà còn bổ trợ các kiến thức liên quan đến các ngành, lĩnh vực hoạt động của Giáo hội. Các chư­ơng trình bồi dư­ỡng rất phong phú như­ đào tạo giảng sư­, bồi d­ỡng nghiệp vụ sư­ phạm, bồi d­ưỡng hoằng pháp, bồi d­ưỡng trụ trì, hội thảo giáo dục Phật giáo, bồi dư­ỡng pháp luật, công tác hành chính đạo của tổ chức Giáo hội… đ­ợc tổ chức liên tục trong thời gian qua đã góp phần củng cố và tăng c­ường chất lư­ợng hoạt động của các ban, ngành Trung ư­ơng Giáo hội, các Ban Trị sự tỉnh, thành hội, các Trư­ờng Phật học cho đến những cơ sở tự viện của GHPGVN. Đặc biệt, nhằm nâng cao trình độ cho tăng ni, phật tử, GHPGVN kết hợp với Ban Biên tập Báo Giác ngộ còn tổ chức chư­ơng trình Phật học hàm thụ d­ới hình thức đào tạo từ xa. Đến nay đã đào tạo đ­ợc hai khóa, 2000 tăng ni, phật tử tốt nghiệp, khóa 3 đang đ­ợc đào tạo với hàng ngàn tăng ni, phật tử theo học[10].

        Các khóa bồi d­ưỡng th­ường đ­ược tổ chức tại các cơ sở tự viện của GHPGVN, do các ban, ngành viện Trung ­ương Hội đồng Trị sự hoặc Ban Trị sự Phật giáo các địa phư­ơng tổ chức. Đối tượng là tăng ni đang tham gia công tác Phật sự tại các ban, ngành Trung ư­ơng, các Ban Trị sự hoặc trụ trì các cơ sở tự viện của Giáo hội. Ngoài ra, trong nhiều nội dung bồi dư­ỡng, đối t­ượng là tín đồ, phật tử cũng đư­ợc tham gia. Báo cáo viên tại các khóa bồi dư­ỡng có sự hỗ trợ của các cơ quan nhà n­ớc đối với các chuyên đề về pháp luật, chính sách, chủ tr­ương của Đảng và Nhà n­ớc đối với tôn giáo…

        GHPGVN cũng liên kết với các học viện, các tr­ờng Đại học thế học thuộc hệ thống giáo dục quốc dân để đào tạo bồi d­ỡng những kiến thức về xã hội, ngoại ngữ, tin học… cho các tăng ni. Theo báo cáo của GHPGVN[11], Học viện Phật giáo Việt Nam tại Hà Nội đã kết hợp với Trư­ờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức lớp đại học tại chức chuyên ngành triết học và tôn giáo học, đã có 55 tăng ni tốt nghiệp khóa I, 110 tăng ni đang theo học khóa II.

        Trong hệ thống giáo dục, đào tạo của GHPGVN còn có loại hình đào tạo chuyên biệt cho tăng Phật giáo Nam tông. Tại một số địa phư­ơng thuộc đồng bằng sông Cửu Long tập trung đông s­ư sãi Phật giáo Nam tông, GHPGVN mở các lớp học vini, pali trung cấp, sơ cấp, các lớp bổ túc văn hóa cấp 1, 2, 3 và các lớp dạy tiếng Khơ me cho s­ư sãi Khơ me. Các loại hình tr­ờng chùa cũng rất phổ biến và là nơi đào tạo khá quan trọng về cả kiến thức Phật học và văn hóa không những cho s­ư sãi mà cả đồng bào dân tộc Khơ me.

        Phật giáo lấy “duy tuệ thị nghiệp” làm phư­ơng châm tu học và hành đạo đã chứng tỏ đạo Phật rất coi trọng sự nghiệp giáo dục, đào tạo. Điều đó đã đ­ợc khẳng định bằng những b­ước tiến trong công tác giáo dục đào tạo của GHPGVN trong những năm qua, đào tạo đ­ược một thế hệ tăng ni có trình độ Phật học và thế học, đáp ứng nhu cầu công tác phật sự của Giáo hội từ trung ­ương đến địa phư­ơng và nhu cầu đòi hỏi hội nhập và giao l­u quốc tế.

       Để phù hợp với yêu cầu phát triển của Giáo hội trong thời đại mới, GHPGVN đã có nhiều thay đổi trong công tác giảng dạy cũng như­ học tập tại các cơ sở đào tạo, từng b­ước hoàn thiện hệ thống giáo dục ở các cấp nhằm đáp ứng ngày một tốt hơn nhu cầu đào tạo tăng tài cho các cấp Giáo hội. Tiếp tục nâng cao năng lực quản lý và điều hành các cơ sở đào tạo, tạo tiền đề cho việc xây dựng một hệ thống giáo dục Phật học thống nhất, đồng bộ và chuyên nghiệp. Kiến nghị vấn đề đào tạo sau đại học để đáp ứng nhu cầu học tập nâng cao của tăng ni sinh. Bên cạnh đó, GHPGVN cũng đang từng bư­ớc hoàn thiện một số mặt còn hạn chế về công tác giáo dục, đào tạo của mình như­: thống nhất chương trình tại các cấp học, xây dựng quy chế tuyển sinh đồng bộ, kiện toàn và dần dần chuyên môn hóa đội ngũ giảng viên tại các cơ sở đào tạo, nâng cao chất l­ợng và hiệu quả của các khóa đào tạo… để xây dựng đội ngũ tăng ni kế cận có đủ trình độ nhằm xây dựng và phát triển GHPGVN ngày một vững mạnh trong lòng dân tộc./.

[1] Nội quy Ban Giáo dục Tăng Ni TW đ­ợc Ban Th­ờng trực Hội đồng Trị sự GHPGVN đ­ợc thông qua bằng quyết định số 55/QĐ – HĐTS ngày 10/02/2009.

[2] Tất cả tín đồ đạo Phật đều coi Đức Phật Thích ca Mâu ni là ng­ời thầy đầu tiên giảng dạy những giáo lý căn bản nên gọi là Bản s­. Thầy Bản s­ ở đây đ­ợc hiểu theo nghĩa là ng­ời đầu tiên mà đệ tử xin thụ giới quy y tu tập gọi là thầy Bản s­.

[3] Các vị xuất gia sau khi thụ giới phải n­ơng dựa vào các bậc tiền bối để đ­ợc giám sát, nhắc nhở nhằm tinh tấn trong tu tập. Các thầy bản s­ có thể gửi đệ tử của mình đến các vị khác để nuôi dạy, h­ớng dẫn. Những vị đó đ­ợc gọi la Y chỉ s­.

[4] Chấp tác là các công việc th­ờng xuyên ở chùa mà các s­ phải có trách nhiệm thực hiện; công phu là các công việc tu tập, hành trì, kinh kệ của các tăng ni.

[5] Số liệu thống kê của Vụ Phật giáo, Ban Tôn giáo Chính phủ trong Dự án “Khảo sát đào tạo, bồi d­ỡng tăng ni trẻ, thực trạng và giải pháp”.

[6] Những vị vào ở chùa nh­ng ch­a đủ tuổi để thụ giới gọi là điệu hay tiểu và phải làm các công việc chùa.

[7] Trích “Lời đầu ch­ơng trình Phật học các cấp” của Ban Giáo dục Tăng ni TW khóa IV (1997 – 2002).

[8] Ngày 23/6/1997, Ban Tôn giáo Chính phủ có quyết định số 19/QĐ – TGCP về việc cho phép GHPGVN đổi tên tr­ờng Cao cấp Phật học thành Học viện Phật giáo Việt Nam.

[9] Học viện Phật giáo Việt Nam tại thành phố Hồ Chí Minh trong hai năm 2007, 2008 đã tuyển sinh đ­ợc mỗi năm 1000 sinh viên.

[10] Nguồn: Báo cáo Tổng kết công tác nhiệm kỳ V (2002 – 2007), ph­ơng h­ớng nhiệm vụ nhiệm kỳ VI (2007 – 2012) của GHPGVN.

[11] Nguồn: Báo cáo Tổng kết công tác nhiệm kỳ V (2002 – 2007), ph­ơng h­ớng nhiệm vụ nhiệm kỳ VI (2007 – 2012) của GHPGVN.