Đường Bá Hổ – Giang Nam đệ nhất tài tử (Lưu Hồng Sơn)

ĐƯỜNG BÁ HỔ (1470 – 1523) – GIANG NAM ĐỆ NHẤT TÀI TỬ

* Lưu Hồng Sơn

Đường Bá Hổ tên thật là Đường Dần, Bá Hổ là tên tự. Cuối đời tín Phật, lấy hiệu là Lục Như Cư Sĩ và Đào Hoa Am Chủ. Ông vốn người ở huyện Ngô, Tô Châu (Giang Tô), xuất thân từ thương gia kinh doanh rượu “thường thường bậc trung”, nhưng nổi tiếng tài hoa và tính cách phong lưu, ngạo nghễ. Ông là người đứng đầu nhóm Giang Nam tứ đại tài tử thời Minh, nổi tiếng về tranh phong thủy. Đường Bá Hổ là nhân vật kỳ lạ, để lại rất nhiều truyền thuyế trong dân gian Trung Quốc. Đạo diễn Châu Tinh Trì từng lấy ông làm hình tượng chính xây dựng bộ phim Đường Bá Hổ Điểm Thu Hương.

Đường Bá Hổ là đệ tử xuất sắc của danh họa Chu Thần. Tranh nhân vật (như các bức: Vương Thục cung kỹ, Thu phong hoàn phiến, Lý Đoan Đoan) và tranh hoa điểu (như các bức:Mặc mai, Phong trúc, Câu dục minh xuân, Lâm thủy phù dung, Hạnh hoa) của ông rất nổi tiếng, nhưng thành tựu cao nhất của ông tập trung ở tranh sơn thủy. Những tác phẩm thời trẻ của Đường Bá Hổ hiện chỉ còn đôi ba bức như Động Đình huỳnh mao chử, Trinh thọ đường và Đối trúc. Tranh thời trung niên của ông ảnh hưởng của Chu Thần khá rõ nét, mà Chu Thần lại ảnh hưởng họa pháp của Lý Đường và Lưu Tùng Niên thời Nam Tống, cho nên tranh của Đường Bá Hổ cũng thuộc họa phái hàn lâm với phong cách hùng kiện, chặt chẽ, tinh tế. Đồng thời ông cũng tham cứu bố cục và kỹ xảo bút mặc của các đại gia Mã Viễn, Hạ Khuê; dung hợp tinh hoa của các danh họa Lý Thành, Phạm Khoan, Quách Hi (thời Bắc Tống) và Hoàng Công Vọng, Vương Mông thời Nguyên, để tạo ra phong cách riêng cho mình.

Song song với việc học tập các danh họa đời trước, Đường Bá Hổ cũng rất chú ý học tập ở tự nhiên. Năm 1500, ông dành hơn chín tháng thăm thú nhiều nơi, bắt đàu từ Tô Châu. Các thắng cảnh vả danh sơn đại xuyên như: Lư Sơn, Nam Nhạc Hành Sơn, Vũ Di, Nhạn Đãng Sơn, Thiên Đài Sơn, Phổ Đà Sơn, Huỳnh Sơn, Cửu Hoa Sơn; Thung Lũng Hoa Đào, Tây Hồ, Bình Sơn Đường, Vu Hồ, Cửu Giang, Xích Bích, Nhạc Dương Lâu, Động Đình Hồ, Cửu Lý Hồ, Phúc Xuân Quang, Tân An Giang… đều từng in ấn dấu chân Đường Bá Hổ và để lại dấu ấn trong các họa phẩm của ông.

Khi Đường Bá Hổ trở lại Tô Châu sau chuyến lãng du đó, gia đình ông rơi vào cảnh lúng túng, vợ con bỏ nhà đi, bản thân ông phải mưu sinh bằng cách bán văn bán tranh. Năm 36 tuổi, ông dời đến thung lũng Hoa Đào (Đào Hoa Ô) dựng mái lều tranh bằng tiền bán tranh và tiêu dao ở đó cho đến cuối đời.

Tranh của Đường Bá Hổ có kết cấu chặt chẽ, tạo hình chân thực sinh động, cứng cỏi, tiêu biểu như các tác phẩm: Vương Ngạo Xuất sơn, Bái đài thực cảnh, Hành xuân kiều, Quan sơn hành lữ. Cuối đời, ông thoát khỏi ảnh hưởng của Chu Thần. Giai đoạn này, tác phẩm của ông chủ yếu là tranh sơn thủy như: Sơn lộ tùng phong, Xuân sơn bán lữ, Lạc hà cô lộ, hư các vãn lương, Tây châu thoại cựu, U nhân yên tọa, Hạ nhật sơn cư… với bố cục giản, rõ, nét nhỏ như tơ nhưng không yếu ớt, giao hòa giữa cương và nhu. Chỉ riêng về vẽ đá, ông đã vận dụng nhiều kỹ thuật đi mực hành bút: đoản khảm, trường suân, thuận bút, sóc hào, phương chiết, viên chuyển. Các cảnh cỏ cây, nhà cửa, suối khe… đều được sắp xếp, bài trí cẩn mật theo thứ tự phù hợp, chặt mà không tắc, nhiều mà không rối, giàu ý thơ. Mực và màu tuy dày nhưng biến hóa đậm nhạt uyển chuyển.

Sở dĩ tranh sơn thủy của Đường Bá Hổ đạt thành tựu cao là nhờ sự cách tân, sáng tạo, giải phá những khuôn khổ của họa phái phương Bắc, họa phái Giang Nam, viện thể Nam Tống và cả trường phái văn nhân sơn thủy họa thời Nguyên. Cống hiến nổi bật của Đường Bá Hổ đối với lịch sử hội họa Trung Quốc là ở chỗ ông đã tổng hợp được những tinh hoa của Nam Tông – Bắc phái, dungt hòa được Thi tình – Họa ý và đạt được sự giao dung trong mối quan hệ Thi – Thư – Họa. Phần lớn họa phẩm của ông hiện được trưng bày tại các bảo tàng: Bắc Kinh, Đại Bắc, Thượng Hải, Tứ Xuyên và một sồ bức hiện được trưng bày ở Mỹ như bức Hoa Sơn.

Không chỉ họa mà thư pháp của Đường Bá Hổ cũng rất được yêu chuộng. Ông cũng là một đại thi nhân thời Minh, với nhiều tác phẩm như: Thượng ngô thiên cung như, Bách nhẫn ca, Giang Nam tứ quý ca, Đào Hoa Am ca, Nhất niên ca, Nhàn trung ca… Phần lớn tác phẩm của ông là du ký, đề họa, cảm hoài biểu hiện sự cuồng phóng và ngạo nghễ, song ngôn  từ giản dị, dễ hiểu.

Năm 1523, Đào Hoa Am chủ bệnh rồi mất ở Dao02 Hoa Am giữa thung lũng Hoa Đào, như ước nguyện sinh thời, để lại bài Đào Hoa Am ca bất thủ:

Đào Am giữa lũng hoa đào

Có tiên lành bụi thuở nào lại đây

Rừng đào tiên để chốn này

Ta bẻ đổi rượu vui say mấy cành

Tỉnh ra hoa lai trước mình

Say say tỉnh tỉnh vô tình ngày qua

Hoa rụng rồi nở năm xa

Ước mong chết giữa rượu hoa thơm nồng

Ngựa xe luồn cúi chẳng mong

Dành người tham lục tiếc hồng đua chen

Cành hoa chén rượu làm duyên vui đời ẩn sĩ, không quen gác lầu

Bằng so ẩn sĩ – sang giàu

Như trời với đất với bao cách trùng

Ngắm hoa nâng chén ung dung

Hơn ai xe ngựa long đong ưu phiền

Người đời cười trách ta điên

Ta cười người mãi ưu miên trong trần

Kìa xem hào kiệt Ngũ Lăng

Không hoa không rượu lăng xăng cả đời./.