Đọc sách như thế nào (Trần Đỗ Liêm)

ĐỌC SÁCH NHƯ THẾ NÀO?

* Trần Đỗ Liêm

Gần đây chúng ta nói nhiều đến “Văn hóa đọc” mặc dù nhiều người nói, nhiều sách bào viết cụm từ này nhưng chưa thấy ai đưa ra triết lý “Văn hóa đọc” một cách thuyết phuc để mọi người hiểu rõ và đồng thuận, nên tôi chưa dám mạn đàm về cụm từ này. “Văn hóa” là là một danh từ bao hàm nhiều lĩnh vực tinh thần rộng lớn, nào Văn hóa ẩm thực, Văn hóa đối xử, Văn hóa điện ảnh, Văn hóa văn nghệ, Văn hóa thời trang, Văn hóa  ăn, Văn hóa mặc, Vắn hóa doanh nhân… Hễ cái gì trong hoạt động tinh thần người ta thấy hay, thấy đẹp thì bảo đó là văn hóa cao, còn cái gì không hay, không đẹp, thậm chí không hợp thì bảo là kém văn hóa hoặc phi văn hóa…

Như vậy xem ra từ “Văn hóa” quả là mênh mông, bao la… Người Nhật từng nói:  “Nếu nước Nhật không có lễ hội truyền thống thì nước nhật thành nước Mỹ” Như vậy cho thấy Văn hóa là một lĩnh vực quan trong như thế nào!

Với tôi thì cho đến bây giờ cũng chưa lượng định được phạm trù “Văn hóa đọc” giới hạn trong phạm vi nào của giác quan cũng như hình thức phát hành ấn bản hiện nay. Vì vậy trong thảo luận hôm nay, bằng kinh nghiệm bản thân, bằng quan sát xã hội tôi chỉ xin trình bày một khía cạnh trong việc đọc sách mà thôi.

Hiện nay trong gia đình chúng ta, người thích đọc sách và đọc quên ăn, quên ngủ là các cháu học sinh cấp I, sách chúng đọc chú yếu là truyện tranh. Còn trong trường học, trong cơ quan (và cả trong gia đình nữa) giới trẻ là người đọc nhiều sách, nhiều báo nhất, nhưng đa số lại đọc trên mạng. Còn tôi thường đọc sách in, báo in và gần đây cũng thường đọc cả trên báo mạng.

Cứ nghĩ như vậy là xã hội chúng ta, nhất là giới trẻ đang tiến theo trào lưu tiến bộ trên thế giới. Nhưng tôi nhận ra mình đã lầm khi tôi có những chuyến công du nước Mỹ và một số nước châu Âu, đó là năm 2009 trên chuyến bay từ Việt Nam tới Nhật Bản, qua New- york, rồi các chuyến bay nội địa Hoa Kỳ và cả khi bay về Việt Nam, tôi đã chứng kiến rất nhiều thanh niên sinh viên, nhân viên… đủ các lứa tuổi… trên tay họ luôn luôn có cuốn sách dày cộm, và thời gian ngồi trên máy bay nếu không ăn, không ngủ thì có lẽ trước mắt họ luôn là những trang sách.

Những động tác trên cũng được lặp lại trên chuyến bay từ Việt Nam sang, một số trước Tây Âu, Nga, Úc…ngoài ra trong công viên, trên tàu điện ngầm việc trên tay thanh niên luôn có cuốn sách dày cộm để đọc khi tàu chạy, ngồi hóng mát là chuyện thường ngày. Ngay cả mấy người là Việt kiều Canada khi về du lịch Viêt Nam thì trong ba lô cũng luôn có mấy cuốn sách.

 Như vậy đánh giá  giới trẻ hiện đại không thích đọc sách in trên giấy mà tôi suy nghĩ  bấy nay khi quan sát ở Việt Nam và một vài nước châu Á mới phát triển đúng là một sai lầm. Vậy ma lực nào trong sách khiến người đọc thích nó, mê nó, nghiền nó vậy? Tôi không biết! Nhưng tôi biết rằng mỗi khi  đọc song cuốn sách hay có giá trị cao nhất là lĩnh vực mình thích thì trong người chất văn hóa được bồi đắp thêm.

Cuốn sách đầu tiên tôi đọc trong đời là sách văn học, đó là tập 8 tiểu thuyết kinh điển “Tam Quốc Diễm Nghĩa của La Quán Trung” một tác giả người Trung Quốc và thế là từ đó tôi mê đọc truyện (năm đó tôi đang học lớp 5/10). Từ đó đến nay không biết tôi đã đọc bao nhiêu cuốn sách, bao nhiêu bài báo từ Triết học cho đến Văn học, từ sách Chính trị cho đến sách KHKT, từ sách Tâm linh cho đến sách Kinh tế, từ Kinh phật cho đến kinh Tân ước, Cựu ước, từ Phong thủy cho đến Tử vi, từ sách nghiên cứu cho đến sách giải trí… Tôi đọc từ Bill Gates cho đến Lê Nin toàn tập, từ Các Mác cho đến Hồ Chí Minh tuyển tập( loại này chỉ đọc khi cần tư liệu), từ tạp trí GTVT đến Heritage, từ báo Tuổi Trẻ cho đến Dân trí, và hàng chục báo mạng, Bloge… có thể nói ngày nào (cho đến tuổi này) tôi cũng dành ít nhất 3 giờ cho việc đọc.

Như một số bạn đã biết trong nhà tôi đang có một thư viện vài ngàn cuốn sách với đầy đủ các loại sách… tạp chí. Thư viện trong biệt thự Hoa Mai của tôi đã cung cấp tài liệu, số liệu cho hai tác giả viết và bảo vệ thành công hai luận văn Thạc sĩ và một luận văn Tiến sĩ kinh tế chuyên ngành. Thư viện gia đình, báo chí hàng ngày đã góp phần không nhỏ nếu không muốn nói là chiếm vị trí đặc biệt để biến một thanh niên nhút nhát quê lúa Thái Bình thành một Doanh nhân, Nhà báo, Nhà thơ được nhiều người biết và yêu quý như hôm nay.

Tất nhiên kiến thức ấy nó vào người từ từ và lúc nào không biết, chỉ đến khi cần dùng tới thì tự nó đem ra dâng cho bạn. Vậy tôi sẽ nói gì với các bạn trẻ, các bạn sinh viên (một thời là ước mơ của tôi, khi tuổi trẻ phải đối mặt với việc thực thi nghĩa vụ bảo vệ đất nước?)  về việc đọc sách mà các bạn đang gọi là “Văn hóa đọc” hôm nay? Theo tôi đọc sách báo, tạp chí… là một việc phải làm liên tục suốt đời nếu ai đó muốn mình là người đồng hành cùng nhân loại  trí tuệ cao và luôn phát triển từng ngày.

Vậy muốn đọc sách (đọc các loại sách, báo in, mạng…) thì điều đầu tiên là phải giành thời gian cho nó, quỹ thời gian của con người luôn có hạn, quỹ thời gian hàng ngày càng có hạn, do vậy phải biết bớt thời gian từ các việc khác cho việc đọc sách, thí dụ không nên quá “vui chơi hoạt động ngoài trời, uống rượu bia nhiều” rồi phải uống tra đốc tơ thanh” giải nhiệt để có thêm thời gian cho đoc sách.

Để việc đọc sách được hứng thú, liên tục bạn phải biết lựa chọn đề tài sao cho phù hợp với tâm tư, hoàn cảnh, hoặc vấn đề thời sự biến động ngoài xã hội mọi người quan tâm, khi đó bạn sẽ thấy “ma lực” của sách khi đọc. Thí dụ: Khi đang yêu bạn đọc thơ tình, những tiểu thuyết, bút ký về chủ đề tình yêu, khi thời sự đang nóng về vấn đề Biển, Đảo thì bạn đọc sách về biển đảo, khi khủng khoảng kinh tế bạn đọc nghe, xem những sách, những chương trình về kinh tế, khi xuất hiện thị trường chứng khoán, bạn đọc sách về chứng khoán và nếu nhà bạn có chuyện buồn (tang mẹ, tang cha chẳng hạn) thì bạn tìm đến kinh phật như kinh Địa tang, Quan Âm, A Di Đà, lịch sử Đức Phật… Tôi đã và đang đọc như vậy, tất nhiên chuyên môn bạn là ngành nào, ý thức của bạn muốn tìm hiểu về lĩnh vực  nào là chính thì bạn đọc loại sách  lĩnh vực đó nhiều hơn.

Sách ở đâu để đọc? bây giờ thì có quá nhiều nơi cho bạn tìm mượn sách, tốn rất ít tiền phải không? Thư viện, bạn bè, internet, nhà sách, ti vi… thật quá nhiều, quá dễ,  không như thời trai trẻ của tôi, sách chỉ có một loại sách in, báo in vừa ít vừa đắt. Vậy đọc sách như thế nào? Có mấy cách đọc?

-Đọc bằng tai (nghe ra đi ô, nghe băng, nghe người khác đọc)

-Đọc bằng mắt, đọc trực tiếp bằng mắt trên sách, trên mạng, ti vi, bạn có thể thay đổi cách đọc nhiều lần trong ngày để cho các giác quan của bạn không bị mệt mỏi ngược lại nó được cân bằng.

Như vậy những điều kiện đầu tiên để bạn đọc sách đã có song đọc sách để làm gì? Đọc sách có cấp đọc, qua nghiên cứu và chiêm nghiệm tôi thấy có ba cấp đọc sách:

1/-Đọc và hiểu những điều viết trên những dòng chữ.

2/-Đọc sách và suy ngẫm những điều ở giữa các dòng chữ.

3/-Đọc sách và hiểu những điều đang diễn ra ở  ngoài những dòng chữ.

Để làm sáng tỏ ba cấp đọc này tôi xin dẫn chứng hai ví dụ sau:

Thi Hào Nguyên Du có hai câu thơ mở đầu Truyện Kiều:

“Trăm năm trong cõi người ta

Chữ tài chữ mệnh khéo mà ghét nhau”.

Văn hào Nga Ôxtơ Rôpsky  viết trong “Thép đã tôi như thế đấy” như sau:

          “Tuổi thiếu niên, tuổi thiếu niên tươi đẹp biết bao khi mà bạn còn chưa biết gì đến khát vọng, mà bạn mới chỉ cảm thấy mơ hồ trong tiếng đập gấp gấp của trái tim, khi mà tuổi trẻ còn ngăn được lòng bạn chưa đi đến bước cuối cùng của tình cảm; còn gì trên đời có thể ngọt ngào hơn hai cánh tay người yếu  đang ôm quàng lấy cổ bạn và chiếc hôn của ai nồng cháy như có luồng điện phát ra”.

Nếu ở cấp đọc thứ nhất thì chúng ta hiểu ý hai câu thơ của Nguyễn Du là: Trong cõi người hàng trăm năm qua vì tài năng và số mệnh quyết định mà người ta ganh ghét, đố kỵ lẫn nhau; còn với đoạn văn của Ôxtơ Rôpsky thì ông muốn nói tình yêu của tuổi thiếu niên rất trong sáng đẹp đẽ ngọt ngào, nó xuất phát từ trái tim rung động  lần đầu của các bạn nam nữ thanh niên mới lớn chân thành và hấp dẫn.

Khi sang cấp đọc thư hai tức là “đọc giữa các dòng chữ” thì hai câu thơ của Nguyễn Du nói : trong cuộc sống, tài năng và định mệnh chính là nguyên nhân của sự ganh ghét đố kỵ giữa con người với con người, vì chính nó tạo ra kẻ giầu, người nghèo, kẻ quyền cao chức trọng người nô bộc, dân đen. Còn đoạn văn của Ôxtơ Rôpsky thì giữa các dòng chữ của ông là: chỉ có tình yêu của những người ở tuổi thiếu niên mới lớn họ chưa có suy nghĩ của kẻ chiến đoạt để tận hưởng những tận cùng của khoái cảm của phần “con” trong con người, thì mới là tình yêu thiêng liêng đẹp đẽ “Cái thủa ban đầ lưu luyến ấy ngàn năm hồ dễ đã ai quên”?

Còn ở cấp đọc thứ ba thì sao? Với hai câu của Thi hào Nguyễn Du sau khi đọc kỹ suy ngẫm và đối chiếu giữa cái thời đại Ông sống, Ông sáng tác tác phẩm với thời đại chúng ta đang sống khi ta đọc tác phẩm có gì khác nhau? Nó cho ta bài học ở trong cuộc đời là nếu có ganh ghét, ghen tỵ thậm chí sát hại lẫn nhau là do con người thiếu hiểu biết, thiếu văn hóa sống (bởi người ta ít học) nên họ đối sử với nhau như kẻ hèn hạ, độc ác, đáng kinh bỉ, chung quy cũng từ ít học, họăc học nhiều mà không hiêu sinh ra.

Với đoạn văn của văn hào Ôxtơ  Rôp sky cho chúng ta một suy nghĩ là lứa tuổi thiếu niên chúng ta hiện nay có còn được cái tình cảm trong sáng “mơ hô” “gấp gấp” và không đi đến “bước cuối cùng” để được hưởng “cái hôn nồng cháy như luồng điện” không? Tại sao nhiều bạn trẻ đang ở tuổi thiếu niên mà sớm thành “con ong đã tỏ đường đi nối về?”. Vậy vấn đề đặt ra cho giáo dục đạo đức hôm nay là gì? Các nhà chính trị có trách nhiệm với đất nước phải làm gì? khi mà nhiều bạn trẻ không được hưởng cái “ngọt ngào” cao đẹp sung sướng khi “hai cánh tay người yêu ôn quàng lấy cổ” và “chiếc hôn nồng cháy như luồng điện” đến với mình mà chỉ  sau lần tiếp súc đầu tiên với ban trai, thì các em đã trở thành đàn bà ở tuổi thiếu niên?

Như vậy chúng ta có thể kết luận ở ba cách đọc sách (các loại sách) bạn sẽ có ba cấp hiểu biết vá suy sét đó là:

1/-Tiếp nhận

2/-Suy ngẫm

3/-Sáng tạo.

Và như vậy là dù đọc ở cấp độ nào cũng có lợi cả, có cấp độ lợi cho tình cảm, cấp độ lợi cho trí tuệ bản thân người đọc, và có cấp độ đem lại lơi ích cho người khác khi mà bạn sáng tạo đưa ra những triết lý những cảnh báo cho xã hội để mọi người quan tâm đến xử lý vấn đề mà nó còn nằm ở đâu đó mà do bàng quang hay ngại ngùng người ta chưa muốn xông vào giải quyết.

Với tôi, tất nhiên tôi luôn cố gắng nâng cấp đọc cho mình ở mức thứ ba, song cũng phải chấp nhận đọc để đạt cấp độ thứ ba mất nhiều thời gian và cần trí tuệ nhiều hơn.

Thưa các bạn. Thời gian và kiến thức có hạn, xin được trình bày  một vài suy nghĩ của mình về việc đọc sách mà chúng ta đang gọi là “Văn hóa đọc” trong xã hội hiện nay. Kính mong được các bạn chia sẻ, tranh luận cho vấn đề sâu sắc thêm, để chúng ta có cùng một nhận thức chung, đúng hiện trạng và có những định hướng cho tương lai đối với bản thân và giới trẻ có học vấn trong xã hội hiện nay và mai sau.