Kinh Phật trên lá buông
* Bài, ảnh Vũ Giang
Kỳ 1: Người viết kinh lá
Vùng núi Cấm (An Giang), hay vùng Thất Sơn, là nơi có nhiều huyền thoại và những câu chuyện lạ kỳ. Vùng đất này hiện còn lưu giữ một loại sách “kinh” được viết trên lá, thể hiện giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Khmer Nam Bộ.
Hòa thượng Chau Ty
Đi tìm truyền nhân
Tôi tìm về chùa Soài So (xã Núi Tô, H.Tri Tôn, An Giang), gặp Hòa thượng trụ trì Chau Ty (Khanh Đek Ko), người duy nhất hiện nay còn biết viết kinh trên lá buông. Nhằm bảo tồn và truyền đạt kỹ thuật chép kinh độc đáo này, Hòa thượng đã được Sở Văn hóa tỉnh tạo điều kiện cho mở lớp dạy viết kinh trên lá buông cho chư Tăng trong tỉnh.
Đường từ huyện lộ chạy vào chùa Soài So có phần cổ kính và thơ mộng với hai hàng cây thốt nốt đang mùa quả chín uốn lượn bao quanh. Đón chúng tôi là Hòa thượng trụ trì Chau Ty. Hòa thượng rất mực hoan hỷ khi biết tôi có ý định giới thiệu về bộ kinh lá. Ngài cẩn thận mở ngăn tủ kính, lấy bộ kinh lá, lần giở từng lớp vải thêu được bọc cẩn thận. “Năm nay tôi đã gần 70 tuổi, cả đời chỉ còn bộ kinh lá tâm huyết này mà thôi. Đây là những điều đã được các vị sư tổ đời trước truyền lại để răn dạy cháu con, đệ tử và người dân Khmer sống sao cho tốt đẹp”, Hòa thượng tâm sự.
Nhâm nhi ngụm nước thốt nốt ngọt ngào sau quãng đường xa, tôi được Hòa thượng Chau Ty kể cho nghe nhiều chuyện. “Hồi tôi còn trẻ, chùa Soài So còn nằm ở lưng chừng núi Cô Tô, một trong 7 ngọn núi danh tiếng vùng Thất Sơn này. Đến khoảng những năm 1960, các sư tổ chùa Soài So đã di chuyển chùa xuống đây, giữa ấp dân cư người Khmer. Khi về ngôi chùa mới, tôi mới được sư tổ truyền lại tinh hoa của nghề viết kinh lá”, Ngài bồi hồi kể lại.
Theo tiếng Khmer, kinh lá được gọi là S-lấc-rích, chỉ cho một kiểu viết tỉ mỉ ghi lại những lời dạy giản đơn của Phật để truyền cho hậu thế. Tuy thế, việc chuẩn bị và viết kinh trên lá buông vô cùng khó khăn và rất cầu kỳ, chỉ những ai tinh thông Phật pháp và có trí lực mới làm được. Có lẽ chính vì nguyên nhân này mà mỗi đời, các sư tổ chỉ truyền lại bí quyết viết kinh cho duy nhất một đệ tử đủ tài năng, đạo hạnh mà thôi. Do đó, kinh lá rất ít được phổ biến ra ngoài và chỉ được đọc cho đồng bào Khmer nghe vào những ngày trọng đại như Tết cổ truyền Chol Chnăm Thmây hay lễ Dolta.
Trong cuộc chuyện trò, nhiều lúc Hòa thượng không nghe được hết những câu hỏi tiếng Việt của chúng tôi, phải gọi đệ tử đến để thông ngôn. Thế nhưng, khi nói về kinh lá, ngài như muốn thổ lộ hết tất cả những nỗi niềm tâm huyết của mình.
Kỳ công chép kinh lá
Hòa thượng cho biết, chép kinh lá là cả một sự kỳ công. Đầu tiên là việc chuẩn bị lá. Không phải tấm lá buông nào cũng có thể dùng để viết kinh được, bởi lá cây buông – một loại cây gần giống cây thốt nốt – thường có màu xanh nâu, không thuận tiện cho việc ghi chép.
Thế nên, lá được chọn để chép kinh phải là loại lá còn non mới trồi ra khỏi thân. Những chiếc lá này được che chắn cẩn thận và chờ cho tới lúc lá bắt đầu già. Sau khi chặt xuống, lá buông được bào nhẵn, ngâm trong một số loại dung dịch nhựa cây để lá không bị héo, không bị ẩm mốc và tăng độ bền.
HT.Chau Ty và bản kinh lá được cất giữ cẩn thận
Bản kinh lá chùa Soài So – An Giang
HT.Chau Ty được biết là người vững kỹ thuật viết kinh trên lá buông
Quá trình chép kinh cũng vô cùng gian nan. Theo Hòa thượng, chép kinh trên lá không đơn giản như viết kinh trên giấy, mà phải dùng một loại bút chuyên dụng. Loại bút này người Khmer gọi là “đéc-cha”, loại bút gỗ có gắn mẩu thép nhọn như lưỡi kim ở đầu để khắc chữ xuống thân lá. Khi khắc phải luôn đều tay để nét chữ không nông, không sâu, đều đặn và thẳng hàng.
Sau khi viết theo kiểu khắc họa này xong, người ta phải dùng loại bột lấy từ một loại cây cũng thường xuất hiện vùng Bảy Núi để bôi lên lá. Sau đó, bột này sẽ ngấm vào lá buông, hiện lên những chữ viết như chúng ta thấy. Kiểu viết này gần như chữ Hán, nghĩa là từ trái qua phải, từ trên xuống dưới. Để hoàn thành một bộ kinh lá, người ta thường mất cả năm.
Do việc viết kinh lá yêu cầu tính tỉ mỉ cao độ và kỹ thuật rất khó nên hiện nay ở Việt Nam, chỉ còn mỗi Hòa thượng Chau Ty là người duy nhất có thể viết được. Tuy nhiên, theo Hòa thượng, đây không phải là điều đáng hãnh diện, mà thực chất là một nỗi buồn. Hòa thượng vẫn canh cánh trong lòng việc tìm người có thể kế thừa ngài viết kinh lá, như ngài đã kế thừa 8 vị tiền nhân trước đây.
Nỗi âu lo của Hòa thượng Chau Ty là điều hoàn toàn có cơ sở. Bởi hiện nay, theo Hòa thượng, giới trẻ Khmer nói chung không còn nhiều người thực tâm chú trọng đến lời dạy của Phật. Ngay cả lớp trẻ tu học ở chùa cũng không đủ tâm và tài, nhất là lòng kiên nhẫn để học cách viết kinh lá. Hơn nữa, việc cây buông dần biến mất khỏi vùng Bảy Núi cũng là nguyên nhân lớn khiến cho việc viết kinh lá càng trở nên khó khăn hơn.
Được biết, hiện nay tại vùng Bảy Núi chỉ còn khoảng hơn 100 bộ kinh lá nằm rải rác tại một số ngôi chùa lớn của người Khmer thuộc thị trấn Tri Tôn, xã Núi Tô (huyện Tri Tôn, An Giang). Những bộ kinh này có tuổi đời khoảng 120 năm trở lại, tuy nhiên hầu hết đang bị hư hỏng bởi lá buông không thể tồn tại mãi với thời gian…
Kỳ II: Những truyền nhân mới của kinh lá
Lá buông ghi kinh Phật thật sự là một di sản văn hóa độc đáo, đặc sắc của người Khmer Nam Bộ, do đó cần có kế hoạch khôi phục, lưu giữ và bảo tồn.
HT.Chau Ty: “Để chọn được đệ tử kế tục là rất khó”
Hiện nay, trong các ngôi chùa hoặc bảo tàng văn hóa Khmer ở ĐBSCL đều lưu giữ và trưng bày sách lá buông để lưu truyền cho con cháu về bề dày văn hóa dân tộc mình. Với mong muốn đó, Hòa thượng Chau Ty đã được chính quyền và Sở Văn hóa tạo điều kiện mở lớp dạy viết kinh trên lá buông cho chư Tăng trên địa bàn tỉnh An Giang.
Mỏi mắt tìm truyền nhân
Nhìn những trang sách lá đã ngả màu vì thời gian ngót trăm năm nhưng nét chữ như không thay đổi, vẫn thanh gọn, mềm mại và cực kỳ sắc nét, tôi không khỏi tò mò. Theo lời giải thích của Hòa thượng Chau Ty, đây là loại kinh của Phật giáo Nam tông Khmer, được những bậc tiền bối đạo hạnh cao thâm và rất đỗi tài hoa viết bằng chữ Khmer trên lá cây buông qua nhiều thế hệ rồi được truyền giữ nên giá trị tinh thần văn hóa là vô giá.
Mặt khác, tương truyền rằng, từ khi vị Tổ sư khai sinh ra kinh lá đến nay, mỗi đời như thế các sãi cả cũng chỉ truyền dạy loại nghệ thuật này cho một đệ tử tâm phúc có đủ đức độ. Tuy nhiên, để chọn được “đệ tử” kế tục rất khó do tốn quá nhiều công sức, thời gian để tạo ra một quyển kinh lá nên ít người muốn theo học. Hòa thượng Chau Ty là truyền nhân đời thứ chín và cũng là người cuối cùng ở vùng Bảy Núi biết viết kinh trên lá buông bằng tiếng Khmer.
Hòa thượng Chau Ty tâm sự: “Đã hơn 40 năm viết kinh lá và hơn chục năm nay, khi tuổi đã cao, tôi tìm một đệ tử để truyền nghề nhưng vẫn không tìm được. Buồn quá nên đã lâu lắm rồi tôi không còn viết kinh lá nữa. Bọn trẻ bây giờ không muốn học, cho nên nguy cơ nghề làm kinh lá sẽ thất truyền là khó tránh khỏi”.
Kinh lá đã có những… truyền nhân
Hiểu được nỗi trăn trở đó, đồng thời cũng thuận theo duyên lành, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang đã tạo mọi điều kiện cho Hòa thượng Chau Ty mở lớp học để truyền dạy tinh túy của bí quyết làm kinh lá cho 16 vị sư trẻ ở các chùa Khmer trong tỉnh.
Nhìn những nụ cười trên gương mặt đã có nhiều nếp nhăn do tuổi tác của Hòa thượng khi đang hướng dẫn cho các sư trẻ cách viết kinh, cũng như nắn nót từng chữ sao cho đẹp mới hiểu được những lo lắng về nguy cơ thất truyền nghề viết kinh trên lá của Hòa thượng bấy lây nay đã được đền đáp.
Viết kinh lá đòi hỏi sự kiên trì, khéo léo, là cả một công phu tu tập
Trình thầy bản kinh đầu tay
HT.Chau Ty vui mừng vì đã có những đệ tử kế tục đời thứ 10
Hòa thượng Chau Ty cho biết, thật ra, không phải ai khéo tay cũng có thể viết được kinh lá. Nhiều người cho rằng đó là “cái duyên”. Bởi quan niệm của tín đồ Phật giáo, việc chép kinh cũng phải là một việc làm cao quý, đòi hỏi người có đức độ, thấm nhuần kinh mới viết ra được cái “hồn” của kinh. Chính vì điều này mà viết kinh lá không phải ai làm cũng được.
Sư Chao Mênh, hiện đang tu học tại chùa Làng Chai, huyện Tân Biên, chia sẻ về những ngày đầu theo học lớp viết kinh được Hòa thượng hướng dẫn từng li từng tí, ngay từ cách cầm bút như: “Tay phải cầm bút còn tay trái giữ lá, nhưng đầu bút phải tựa lên ngón cái của bàn tay kia. Khi viết, ngón tay cái sẽ điều khiển đầu bút. Cái khó nhất là sự kết hợp thật nhịp nhàng, đều đặn giữa hai tay và nét viết phải có cùng một độ sâu. Nói là viết chứ thực ra chẳng khác gì khắc họa, không đơn giản như chữ viết trên giấy”.
Ngoài ra, không chỉ phải học khắc chữ trên lá, các sư còn được Hòa thượng hướng dẫn các công đoạn tiếp theo để làm sao cho có một bản kinh đẹp, bền qua các công đoạn là tẩm mực lên lá để mực thấm vào nét khắc chữ, sau đó chờ cho khô mực, lau sạch lá để kết nối từng lá lại thành bộ kinh sách. Bởi vậy, nghệ thuật viết kinh trên lá không phải ai cũng làm được mà đòi hỏi người thực hiện phải có tấm lòng kiên trì… thể hiện câu từ hết sức súc tích, cô đọng trong khuôn khổ mỗi lá chỉ viết được 5 dòng, mỗi dòng được khoảng 20 từ.
Các sư còn được hướng dẫn sau khi hoàn thiện, phải kết các tấm lá kinh thành quyển, tuân thủ quy tắc riêng để khi mở kinh ra đọc, nội dung không bị xáo trộn. Theo Hòa thượng Chau Ty, nội dung trong kinh lá là những điều luật, giáo lý dạy con người biết tu tâm, dưỡng tánh, dạy về lòng thương người, về cách sống tốt.
Nhìn những tấm lá buông mỏng mảnh như miếng gỗ ép với chi chít những con chữ trên tay do những học trò đầu tiên trao cho thầy, lòng chúng tôi cảm thấy vui mừng. Bởi lẽ, hơn 40 năm qua, vị Hòa thượng già luôn tâm huyết gìn giữ báu vật của dân tộc mình, mong một ngày sẽ có những người trẻ kế tục sự nghiệp hoằng dương Phật pháp.
Giờ đây có thể nói, Hòa thượng Chau Ty đã không phụ lòng ủy thác của các bậc tiền nhân trong việc tìm được người tài đức kế tục đời thứ 10 của việc viết kinh lá. Những năm tháng cuối đời của Hòa thượng đã có những hy vọng về những người trẻ sẽ gìn giữ những điều được các vị sư tổ đời trước truyền lại để răn dạy cháu con, đệ tử và những người của dân tộc Khmer sống sao cho tốt đẹp, làm điều hay lẽ phải và biết ơn các đấng sinh thành.
Cập nhật ( 28/12/2015 )
