Chế độ ăn dầu đậu nành (TS.BS Trần Sơn Thạch)

ĂN DẦU ĐẬU NÀNH GIẢM NGUY CƠ LOÃNG XƯƠNG VÀ HỘI CHỨNG MÃN KINH

*TS.BS.Trần Sơn Thạch

Bệnh viện Hùng Vương

Mãn kinh là thay đổi tự nhiên trong cơ thể người phụ nữ, thường xảy ra vào khoảng 45 đến 55 tuổi. Đây chính là lúc các nội tiết tố điều hòa hoạt động trong cơ thể người phụ nữ bị thiếu hụt trầm trọng do buồng trứng không còn rụng trứng. Sự thiếu hụt nội tiết tố, trong đó estro- gen đóng vai trò rất quan trọng, gây ra nhiều thay đổi bất lợi về cả cơ thể lẫn tâm sinh lý trong thời kỳ mãn kinh, đặc biệt trong giai đoạn “chuyển tiếp”. Thiếu hụt estrogen làm người phụ nữ mãn kinh hay bị nóng bừng mặt (cơn “bốc hỏa”), thường đổ mồ hôi đêm nhiều, thường căng thẳng và dễ cáu gắt. Mặt khác, người phụ nữ mãn kinh thường bị khô âm đạo và giảm hứng thú “chuyện gối chăn”. Sự thiếu hụt estrogen làm hệ thống kinh dễ bị gãy do hiện tượng mất calcium dẫn đến xương  “xốp” hơn; đồng thời thiếu hụt estro-gen còn có thể làm gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch.

         Để cải thiện khó chịu trong thời kỳ mãn kinh và giảm nguy cơ tình trạng bệnh lý, nhiều phụ nữ đã chọn biện pháp điều trị bằng nội tiết để bù đắp lại sự thiếu hụt các nội tiết tố của buồng trứng, đặc biệt là estrogen. Biện pháp điều trị nội tiết thay thế (hormon replacement therapy) này đã từng được chứng minh là rất hữu hiệu trong việc làm giảm các khó chịu thường gặp trong thời kỳ mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, thay đổi tính tình hay khô âm đạo, cũng như giảm các nguy cơ của tình trạng loãng xương và các bệnh lý tim mạch. Nguy cơ gãy xương trong thời kỳ mãn kinh của nhóm phụ nữ được sử dụng nội tiết thay thế giảm từ 35 đến 60%. Tuy vậy, bên cạnh việc tốn kém, nếu không có chế độ theo dõi phù hợp, đều trị nội tiết thay thế có thể làm gia tăng nguy cơ ung thư vú trong thời kỳ mãn kinh.

Phụ nữ tại một số nước châu Á, đặc biệt là tại Nhật Bản, không gặp nhiều khó chịu trong thời kỳ mãn kinh so với các nước Bắc Mỹ hay châu Âu. Ngôn ngữ Nhật thậm chí không có từ ngữ mô tả tình trạng bốc hỏa (hot flushes) vốn là khó chịu thường gặp nhất trong giai đoạn mãn kinh! Nhiều nhà nghiên cứu nhật thấy một trong những lý do chính của hiện tượng này là do nhiều phụ nữ Nhật Bản sử dụng đậu nành như một thực phẩm hàng ngày và đậu nành đã góp phần cung cấp estrogen để tiếp tục điều hòa hoạt động của cơ thể. Đậu nành là một trong những thực phẩm giàu chất  isoflavones, chính là một dạng nội tiết tố estrogen thực vật. Isoflavones có chức năng tương tự estrogen của người phụ nữ nhưng tác dụng yếu hơn. Độ isoflavones (trong nước tiểu) của người phụ nữ Nhật Bản cao hơn các phụ nữ Hoa Kỳ hoặc Phần Lan từ 100 đến 1.000 lần.

Đã có nghiên cứu cho thấy  chế độ ăn dầu đậu nành góp phần cải thiện mật độ xương. Đậu nành giúp gia tăng hấp thụ calcium vào xương và ngăn quá trình loãng xương, từ đó làm giảm nguy cơ gãy xương. Khi sử dụng chế độ ăn giàu đậu nành trong 12 tuần, các nhà nghiên cứu Úc ghi nhận mật độ xương gia tăng 5,2%. Nếu chế độ ăn này kéo dài đến 6 tháng, mật độ xương của phụ nữ mãn kinh được gia tăng rất đáng kể.

Nhiều nghiên cứu trên thế giới cũng đã khẳng định hiệu quả của đậu nành trong việc làm giảm các khó chịu trong thời kỳ mãn kinh. Nhóm bác sĩ Italia nhận thấy tần suất những cơn bốc hỏa giảm đến 45% trong nhóm phụ nữ mãn kinh được sử dụng 60 gram đậu nành hàng ngày (tương đương 76mg isoflavones) trong suốt 12 tuần. Chế độ  ăn giàu đậu nành có thể giúp làm ổn định huyết áp và giảm các khó chịu của thời kỳ mãn kinh mà không kèm với các tác dụng phụ có thể gặp phải khi sử dụng điều trị nội tiết thay thế. Tuy vậy, dù rằng nhiều bằng chứng cho thấy khẩu phần ăn dầu đậu nành từ 1 đến 4 lần trong ngày có hiệu quả trong làm giảm các khó chịu của thời kỳ mãn kinh, nhưng vấn đề tỉ lệ đậu nành trong chế độ ăn phải đạt đến mức độ nào mới có hiệu quả vẫn chưa có câu trả lời thích hợp.

Như vậy, chế độ ăn giàu đậu nành là một khuyến cáo dễ thực hiện, ít tốn kém và có thể đem lại nhiều lợi ích bên cạnh việc làm giảm nguy cơ loãng xương và tình trạng khó chịu của giai đoạn mãn kinh. Tuy nhiên các nhà khoa học cho rằng hiện vẫn chưa đủ bằng chứng để khuyến cáo sử dụng đậu nành thay thế hoàn toàn cho các biện pháp điều trị khác cho các phụ nữ mãn kinh.