Bồn bồn (LY Trần Phước Thuận)

 BỒN BỒN – MỘT MÓN ĂN ĐỘC ĐÁO CỦA NGƯỜI MIỀN TÂY MỘT VỊ THUỐC VỊ THUỐC QUÝ CỦA PHỤ NỮ

* Lương y Trần Phước Thuận

Bồn bồn vốn là một loài cỏ mọc hoang, thường mọc ở các đồng lầy ruộng thấp; trong mấy năm gần đây đã được người Bạc Liêu và một số tỉnh ở miền Tây trồng để lấy ngó, thân và lá non làm dưa chua – dưa bồn bồn hiện nay đã trở thành một món đặc sản nổi tiếng ở Bạc Liêu và các tỉnh miền Tây, nó vừa ngon vừa rẻ rất được nhiều người ưa chuộng, hương vị của dưa bồn bồn vô cùng đặc biệt nên người ta thường dùng làm quà biếu gởi tặng bè bạn người thân ở các tỉnh xa, hiện nay loại thức ăn bình dân này còn góp phần thu hút du khách từ trong đến ngoài nước. Một số người đã làm giàu từ việc đầu tư và sản xuất loại dưa chua đặc biệt này, có nhiều hộ nông dân đã trồng bồn bồn với diện tích khá lớn. Tuy nhiên đa số những người trồng bồn bồn chỉ biết khai thác để làm món ăn như đã nói trên, ít ai biết hoa bồn bồn còn có tác dụng rất lớn trong điều trị bệnh, nhất là những bệnh của phụ nữ.

Cây bồn bồn có tên khoa học là Typha orientalis G.A. và một số khác mang các tên : Typha auhustata Bory et Chaub, Typha augustifolia L, Typha latifoliaL, Typha daviana Hand Mazz hoặc Typhaminima Funk … Tất cả đều cùng họ Hương bồ (Typhaceae). Bồn bồn còn có nhiều tên khác là : Thủy hương bồ, Hương bồ thảo, Cỏ nến, Cỏ lác … là một loại cỏ có hình dạng gần giống như cây lác (cói) dệt chiếu, cao từ 1 – 2 mét. Lá dài và hẹp. Hoa đơn tính, nằm trên cùng một trục, hoa đực ở trên có lông ngắn màu vàng nâu, hoa cái ở dưới có lông màu nâu nhạt. Quả nhỏ hình thoi.

Thu hái và chế biến vào đầu mùa Hạ, cắt lấy hoa đực phơi khô , giã nhỏ, rây lấy phấn hoa, đem phơi lại lần nữa. Loại phấn hoa này có tên là Bồ hoàng (Pollel Typhae), Nếu để nguyên như thế gọi là Sinh bồ hoàng, đem sao đen gọi là Hắc bồ hoàng. Theo các tài liệu Đông y cổ thì Bồ hoàng có vị cam, tính bình; đi vào ba kinh can, tỳ và tâm bào. Sinh bồ hoàng có tác dụng họat huyết, hành ứ, tiêu viêm; dùng chữa các loại bệnh trật đã tổn thương, phụ nữ đau bụng kinh, kinh bế, kinh nguyệt không đều, huyết ứ, đau ngực, đau hông, bạch đái, tiểu tiện không thông và một số trường hợp bị viêm nhiễm. Riêng Hắc bồ hoàng có tác dụng thu liễm, chỉ huyết; dùng để chữa các chứng ho ra máu, khạc ra máu, chảy máu cam, thổ huyết, rong kinh, rong huyết, tiểu tiện ra huyết … Bồ hoàng được dùng dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột đều có hiệu quả. Liều dùng mỗi lần từ 4 –8g.

Tuệ Tỉnh một đại danh y của Việt Nam rất tâm đắc với vị thuốc Bố hoàng, ông đã để lại trong Nam dược thần hiệu những bài thuốc hay có Bố hoàng như sau:

– Thổ huyết : Bồ hoàng sao đen mỗi lần uống từ 4 – 8 g.

– Chảy máu cam : Bồ hoàng sao đen 4g và Thanh đại 48; uống một lần.

– Đại tiện ra máu : Bồ hoàng sao đen, mỗi lần uống từ 4 – 8g với nước cốt Lá sen và nước cốt Củ cải.

– Khạc ra máu : Bồ hoàng và Lá sen, hai vị bằng ghau, sao , tán bột; mỗi lần uống từ 8 – 12g.

– Đau bụng kinh, rong kinh, kinh nguyệt không đều : Bồ hoàng sao, Lá lốt tẩm muối sao, tán nhỏ luyện mật làm hoàn bằng hạt đậu; mỗi lần uống 30 hoàn.

– Sản phụ đau bụng do máu hôi ra không hết : Bồ hoàng sao qua một lớp giấy; mỗi lần uống 4g.

Một số y thư của Trung Quốc cũng ghi lại nhiều bài thuốc kinh nghiệm có Bồ hoàng như sau :

– Lưỡi sưng đầy miệng : Sinh bồ hoàng đặt dưới lưỡi, ngày thay vài lần là khỏi (Giản tiện phương).

– Thổ huyết, tiểu tiện ra huyết : Bồ hoàng sao tán bột, mỗi lần uống 4g với nước cốt Sinh địa (Thánh tể Tổng lục phương).

– Mụt mọc trong ruột, trĩ ra huyết, ra nước vàng : Bồ hoàng tán bột, mỗi lần uống 8g với nước lạnh (Trửu hậu phương).

– Phụ nữ có mang bị động thai như muốn đẻ non : Bồ hoàng sao đen tán bột, uống 4g với nước giếng (Tập nhất phương).

– Hạ bộ bị thấp nhiệt ẩm ướt ngứa ngáy khó chịu : Sinh bồ hoàng tán bột thoa vài lần là khỏi (Thiên kim phương).

– Lỗ tai bị thối : Sinh bồ hoàng tán bột thổi vào vài lần là khỏi (Thánh huệ phương).

Giáo sư Đỗ Tất Lợi cũng ghi lại một bài thuốc kinh nghiệm trong tác phẩm Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam dùng chữa các chứng xuất huyết bên trong : Bồ hoàng 5g, Cao ban long, Cam thảo 2g; sắc uống.

Bồ hoàng là vị thuốc đã được ông bà ta và nhiều dân tộc ở phương Đông sử dụng từ hàng ngàn năm trước, trong những thập niên gần đây cũng được nhiều nhà khoa học thử nghiệm, đều đã xác nhận có tác dụng cầm máu rất tốt; dùng trong đa số các chứng xuất huyết đều có hiệu quả. Cây bồn bồn hiện nay có rất nhiều ở nước ta, thế nhưng vị Bồ hoàng vẫn còn phải nhập từ nước ngoài, thiển nghĩ cũng nên có kế hoạch khai thác và đưa vào sử dụng loài dược thảo quý này./.