Ấn tượng sáng trăng – Cảm nghỉ của một người ờ xa

ẤN TƯỢNG SÁNG TRĂNG – CẢM NGHĨ CỦA MỘT NGƯỜI Ở XA

Đến Bạc Liêu, gần cuối miền đất nước, tôi hân hạnh đặt chân đến sân chùa Vĩnh Đức. Những bước đầu tiên dưới ánh sáng của con trăng mười sáu gây trong tôi một ấn tượng khó quên. Chúng tôi đến đây để nghe kể về cuộc đời của Sư Nguyệt Chiếu mà sự nghiệp ngẫu nhiên “sáng như ánh trăng” vằng vặc đêm nay, đúng như Phap tự đã đặt.

        Sáng hôm sau chúng tôi đi vào chương trình Hội thảo “Sư Nguyệt Chiếu với sự nghiệp nhạc lễ cổ truyền Nam Bộ.” Ngồi nghe say mê nhiều tham luận suốt một ngày làm bật dậy trong tôi nhiều sự bất ngờ thú vị. Một trong những bất ngờ ấy đối với tôi là ông là một nhà sư! Là Phật tử, nhưng tôi phải thú nhận rằng tôi chưa được hiểu gì về âm nhạc của nhà chùa và về cuộc đời âm nhạc của các vị sư. Âm nhạc, đối với đa số là sản phẩm của người đời, của thế tục, cách ly với mái chùa. Có biết đâu chính nhờ Hội thảo lần nầy tôi mới “ngộ” ra gia tài qúi báu của đạo Phật là âm nhạc. Sư Nguyệt Chiếu lại là ánh trăng âm nhạc tỏa ra ánh sáng đến các thế hệ nhạc lễ, đờn ca tài tử, và cải lương ở Bạc Liêu. Việc làm nầy thường là của một nghệ sĩ nào đó. Không, ông là một nhà sư.

        Đây có lẽ còn là một sự kiện chưa bao giờ có ở vùng xa xôi nầy. Những nhà khoa học xã hội, tăng ni, cư sĩ, báo chí, truyền thanh truyền hình, Phật tử địa phương, và thậm chí người bình thường như tôi, ngồi nghe và ghi nhận trong cảm xúc nồng nàn. Tôi hăm hở được một lần đến quê hương của bản Dạ cổ hoài lang để tìm hiểu thêm về vùng đất nầy, sao mà người ta trân trọng vốn quí âm nhạc và vinh danh những bậc tiền bối đến thế! Mọi người nghiêm túc lắng nghe. Mặc dù chưa bao giờ là chứng nhân, tôi theo dõi tiến trình âm nhạc của một nhà sư đáng tôn kính nầy với niềm tự hào về đóng góp của Ngài cho sự nghiệp ứng phú và nhạc lễ.

        Hơn thế nữa, nhiều bài tham luận còn đào sâu về hành trạng và hoạt động của Ngài. Sau đề dẫn hội thảo của Đại đức Tiến sĩ Thích Phước Chí, ông Trần Phước Thuận đã báo cáo rất sinh động với nhiều chi tiết  mới lạ chưa bao giờ được tiết lộ về cuộc đời và sự nghiệp của Sư Nguyệt Chiếu trong việc truyền bá nhạc lễ, đờn ca tài tử và cải lương. Tiếp theo là những ý kiến tham luận của Nghệ sĩ Tiến sĩ Bạch Tuyết, Tiến sĩ Trần Diễm Thúy, Cư sĩ Quảng Thiệt, Tiến sĩ Trần Thuận, Đại đức Thích Huệ Thuận, Ông La Thanh Việt, Thạc sĩ Lâm Thành Đắc… đã phân tích và đánh giá rất xác thực về công lao của ngài. Một số bài tham luận khác của Giáo sư Trần Văn Khê, Giáo sư Mạc Đường, Thượng tọa Thích Chánh Đức, Thượng tọa Thích Lệ Trang, Tiến sĩ Trần Hồng Liên, Đại đức Tiến sĩ Thích Huệ Khai, Nhà khảo cứu Trương Ngọc Tường, Tiến sĩ Nguyễn Thành Đức… còn đào sâu trong bối cảnh văn hóa của đất nước, quá trình hình thành và phát triển của nhạc lễ cổ truyền và nhiều vấn đề có liên quan đến phần chuyên môn của nhạc lễ. Nổi bật nhất là phát biểu của ông Quảng Trọng Ninh, ông đã thay mặt Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bạc Liêu đánh giá công lao của Sư Nguyệt Chiếu, nêu ra những việc cần làm đối với việc bảo tồn và phát huy các loại hình văn hóa phi vật thể trong đó có những sản phẩm tinh thần rất quí báu của Sư Nguyệt Chiếu hiện còn lưu lại ở chùa Vĩnh Đức, ông còn chỉ ra nhiệm vụ của Tỉnh hội Phật giáo Bạc Liêu và các ban ngành hữu quan như Sở Văn hóa Thông tin, Hội Văn học Nghệ thuật, Hội Khoa học Lịch sử, Bảo tàng tỉnh Bạc Liêu sau kết luận của hội thảo. 

        Đặc biệt gây ấn tượng mạnh me trong hội thảo là sự có mặt của Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Thuyết Phong (Viện đại học Kent, Hoa Kỳ). Ông là người Việt duy nhất nhận được hai danh hiệu cao qúi của hai chính phủ là “Vinh Danh Nước Việt” (Việt Nam) và “Di Sản Quốc Gia” (Hoa Kỳ). Cũng vừa là một trong hai người Việt Nam có tên trong Từ điển danh nhân âm nhạc thế giới. Trở về từ bên ngoài, ông đưa cái nhìn từ thế giới về đồng bằng Nam Bộ và linh động phát biểu rằng “âm nhạc Phật giáo Việt Nam cũng như ở Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng có một bản sắc và tầm cở cao nhất so với nhiều truyền thống tôn giáo lớn khác trên thế giới.” Xuất phát từ nghiên cứu cho luận án Tiến sĩ được xếp hạng “Tối danh dự” của Học viện Sorbonne (1982, Paris) với đề tài “Âm nhạc Phật giáo Việt Nam và Đông Á” ông được xem thuộc giới thẩm quyền âm nhạc quốc tế. Cũng là một nghệ sĩ từng biểu diễn hằng trăm buổi hòa nhạc quốc tế, ông minh họa hết sức trực quan và sinh động bằng cách “hát” cho cả cử tọa nghe nhiều thể nhạc Phật giáo và tài tử Nam Bộ. Tại hội thảo ngoài báo cáo tham luận rất có ý nghĩa, ông còn hát cho cho đại biểu nghe bài Ba Nha Tử Kỳ qua điệu Lưu thủy trường, bản đứng đầu của hai mươi bản Tổ.

        Sau giờ thảo luận tới phần kết luận, ngồi nghe Hòa thượng Thích Huệ Hà, Trưởng Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Bạc Liêu, cũng vừa là Trưởng ban Tổ chưc hội thảo thay mặt Đòan Chủ tọa đọc Kết luận hội thảo, thật là một kết luận vừa đầy đủ vừa sâu sắc, nói lên được công hạnh của một thiền sư, đánh giá được công lao của một nghệ nhân tiền bối – một nhân vật lịch sử văn hóa tỉnh nhà đã tốn nhiều công sức để cùng Nhạc Khị xây dựng phong trào đàn ca tài tử, hiệu đính và hệ thống các bản bắc lớn để làm nền tảng cho nhạc lễ cổ truyền ngay từ những tháng năm đầu thế kỷ XX. Bản kết luận đã nêu ra những dẫn chứng thật xác thực và những kiến nghị  phù hợp với thực tế khách quan, phù hợp với những yêu cầu về bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống, nhất là các loại hình văn hóa phi vật thể. Tôi không ngờ một địa phương xa xôi ở gần cuối miền đất nước này lại có một hội thảo quan trọng đến thế và nghỉ rằng sau hội thảo này sẽ có một kết quả cô cùng tốt đẹp, không những tốt đẹp cho Phật giáo mà còn nâng cao về giá trị văn hóa của tỉnh Bạc Liêu.

        Một điều không quên nhắc nhở là trong Hội thảo chúng tôi còn được nghe lời ca thật truyền cảm nhẹ nhàng của cô Minh Nguyệt, ái nữ của nhạc sĩ Trần Tấn Hưng, cô đã minh họa thật đặc sắc một số bản bắc lớn do ban nhạc lễ hòa tấu. Trong giờ nghỉ trưa còn có dịp thưởng thức các món chay do chính tay một vị sư nấu, món ăn tuy đơn sơ nhưng hương vị rất đậm đà, nhất là trong buổi chiều có một số món ăn khác lại càng đậm đà hương vị Bạc Liêu.

       Hội thảo vừa tàn, chúng tôi ra về, ánh trăng vừa lên. Ánh trăng tỏa chiếu khắp nơi để tưởng nhớ công ơn một người đã đem lại những thanh âm tuyệt vời cho thế gian – người đó là Sư Nguyệt Chiếu – một cây đại thụ của nhạc lễ cổ truyền Nam bộ, một nghệ nhân tiền bối đã âm thầm mở lối cho bản Vọng cổ, một bản nòng cốt của kịch bản Cải lương ra đời, ông đã chính là người có công tạo điều kiện cho sân khấu Cải lương phong phú thêm phần nghệ thuật.

                                                                      Phan Tôn Tịnh Hải
                                                                  Thành phố Hồ Chí Minh